spot_img
spot_img
ΑρχικήΜελέτες-ΆρθραΔάνεια σε ελβετικό φράγκο: το πρόβλημα, η ευρωπαϊκή αντίδραση και η ελληνική...

Δάνεια σε ελβετικό φράγκο: το πρόβλημα, η ευρωπαϊκή αντίδραση και η ελληνική πραγματικότητα

spot_img
spot_img
spot_img

Ένα δάνειο σε ξένο νόμισμα στην ευρωζώνη αποτελεί δάνειο στο οποίο ο δανειολήπτης αποκτά τραπεζική πίστωση όχι σε Ευρώ αλλά σε αλλοδαπό νόμισμα, συνήθως ελβετικό φράγκο, δολάριο Η.Π.Α. ή γιεν. Τα δάνεια σε ξένο νόμισμα είναι χρήσιμα κυρίως για τις πολυεθνικές επιχειρήσεις όταν θέλουν να μειώσουν τον συναλλαγματικό κίνδυνο. Όταν, όμως, πρόκειται για ιδιώτες, το βασικό κίνητρο λήψης δανείου σε ξένο νόμισμα είναι το χαμηλό τραπεζικό επιτόκιο δανεισμού της χώρας προέλευσης. Ωστόσο, υπό τις συνθήκες αυτές, τελικώς, οι ιδιώτες συμφωνούν να πάρουν διπλό ρίσκο: αφενός της μεταβολής του επιτοκίου δανεισμού (καθώς θα είναι κυμαινόμενο), αφετέρου της μεταβολής της συναλλαγματικής ισοτιμίας. 

Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης το θέμα έχει εδώ και καιρό πάρει σοβαρές διαστάσεις. Στην Ισπανία είχαν δοθεί μεγάλα ποσά σε δάνεια σε ελβετικό φράγκο και ιαπωνικό γιεν μεταξύ 2006 και 2007. Πάνω από 85% των ενυπόθηκων δανείων στη Λετονία και Εσθονία, από 70% στην Λιθουανία, από 65% στην Ουγγαρία, Ρουμανία και Βουλγαρία και από 38% στην Αυστρία, έχουν παρασχεθεί σε αλλοδαπό νόμισμα. Ειδικότερα, και σε σχέση με τα δάνεια σε ελβετικό φράγκο, μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers και την επελθούσα πρωτοφανή σε ένταση και διάρκεια ταραχή στις χρηματοοικονομικές αγορές παγκοσμίως, σε συνδυασμό με την ευρωπαϊκή πιστωτική κρίση, προκλήθηκε μια αλματώδης αύξηση των διεθνών χρηματοροών προς το ασφαλές καταφύγιο της Ελβετίας και συνεπώς του ελβετικού φράγκου. Τούτο επέφερε από τα τέλη του 2009 μια συνεχή ανατίμηση του φράγκου έναντι των λοιπών νομισμάτων με αποκορύφωμα τον Αύγουστο του 2011, οπότε και η ισοτιμία ευρώ/φράγκου πλησίασε σχεδόν το 1/1. Έκτοτε η Ελβετική Κεντρική Τράπεζα για την προστασία της εθνικής οικονομίας της Ελβετίας, ασκώντας παρεμβάσεις στις συναλλαγματικές αγορές, επιχειρεί να διατηρήσει την ισοτιμία ευρώ/φράγκου άνω του 1,2, επιβεβαιώνοντας μάλιστα το Σεπτέμβριο του 2013 τη διατήρηση του στόχου αυτού και για το 2014. Ως εκ τούτου, η μηνιαία δόση των δανείων σε ελβετικό φράγκο αυξήθηκε ραγδαία (περίπου 35%). Στο πλαίσιο αυτό, αρκετοί δανειολήπτες στην Ε.Ε. άσκησαν αγωγές κατά των πιστωτικών ιδρυμάτων που τους είχαν παράσχει την πίστωση ζητώντας να ακυρωθούν οι ρήτρες δανεισμού σε ξένο νόμισμα και να αποζημιωθούν για την αύξηση της οφειλής τους σε Ευρώ. 

Ήδη τον Μάρτιο του 2013 αναφέρθηκε σε σχετική βιβλιογραφία η έκδοση απόφασης του Πρωτοδικείου της Μπαρτσελόνας που δικαίωνε δικηγόρο – δανειολήπτη δανείου σε ελβετικό φράγκο, καθώς δεν είχε ενημερωθεί επαρκώς για τους κινδύνους ενόψει της μεταβλητότητας της συναλλαγματικής ισοτιμίας. Το καλοκαίρι του 2013 δικαστήριο στην Κροατία αποφάσισε, κατόπιν άσκησης ομαδικής αγωγής 75.000 δανειοληπτών σε ελβετικό φράγκο, υπέρ της μεταβολής του ύψους της οφειλής στο τοπικό νόμισμα με τη σχέση συναλλαγματικής ισοτιμίας της ημέρας εκταμίευσης του δανείου, λόγω της ελλιπούς πληροφόρησης των δανειοληπτών εκ μέρους των οκτώ εναγόμενων πιστωτικών ιδρυμάτων σχετικά με τον συναλλαγματικό κίνδυνο. Στην Ουγγαρία, στα μέσα Δεκεμβρίου 2013, το ανώτατο δικαστήριο αποφάνθηκε περί της εγκυρότητας των συναπτόμενων σε ελβετικό φράγκο δανειακών συμβάσεων καλώντας τα κατώτερα δικαστήρια ναι μεν να δέχονται την εγκυρότητα των εν λόγω δανείων, αλλά να μεταβάλλουν τους όρους λειτουργίας τους, όπου αρμόζει, επί τη βάσει τυχόν πλημμελούς πληροφόρησης των δανειοληπτών από τα πιστωτικά ιδρύματα. 

Σε επίπεδο ενεργειών εκ μέρους της Ε.Ε., άξια μνείας είναι η προσφάτως εγκριθείσα πρόταση οδηγίας για τις «Συμβάσεις Πίστωσης για τα Ακίνητα Κατοικίας», η οποία προβλέπει την υποχρέωση των πιστωτικών ιδρυμάτων να ενημερώνουν ειδικώς και αναλυτικά τους ενυπόθηκους δανειστές για τον κίνδυνο της συναλλαγματικής ισοτιμίας, εφόσον πρόκειται για δάνειο σε ξένο νόμισμα. Προς την ίδια κατεύθυνση κινείται και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Συστημικού Κινδύνου, το οποίο με την από 21/9/2011 σύστασή του, υπεδείκνυε στα κράτη μέλη της Ε.Ε. να απαιτούν από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα την παροχή επαρκούς πληροφόρησης στους δανειολήπτες σχετικά με τους κινδύνους που συνεπάγεται ο δανεισμός σε ξένο νόμισμα.

Σε επίπεδο νομοθετικών πρωτοβουλιών, τον Σεπτέμβριο του 2011 στην Ουγγαρία ψηφίστηκε διάταξη που επέτρεπε την εξόφληση δανείων σε ελβετικό φράγκο, γιεν και ευρώ σε αρκετά χαμηλότερη (περίπου 25%) από την τρέχουσα συναλλαγματική ισοτιμία με την προϋπόθεση ότι θα εξοφλούνταν ολοσχερώς και εφάπαξ η οφειλή μέσα σε 60 ημέρες. Ήδη τον Οκτώβριο του 2013 ανακοινώθηκε, παρά την έντονη αντίδραση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, ότι θα ληφθούν επιπλέον μέτρα μείωσης των οφειλών σε ελβετικό φράγκο για τους δανειολήπτες. Στην Κροατία, τον Οκτώβριο του 2013, η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα ληφθούν μέτρα ελάφρυνσης των δανειοληπτών σε ελβετικό φράγκο σε ευθεία σύγκρουση με το εκεί τραπεζικό σύστημα, οι εκπρόσωποι του οποίου προειδοποιούν για τις οικονομικές συνέπειες μιας τέτοιας νομοθετικής ρύθμισης η οποία, κατά τα λεγόμενά τους, θα συνιστά αντισυνταγματική επέμβαση του νομοθέτη σε ήδη συναφθείσες συμβάσεις. 

Στην Ελλάδα το θέμα μέχρι στιγμής έχει αντιμετωπιστεί από τους νομικούς κύκλους στο πλαίσιο γενικών υποχρεώσεων ενημέρωσης εκ μέρους των πιστωτικών ιδρυμάτων (Αστικός Κώδικας, Κώδικας Τραπεζικής Δεοντολογίας, κτλ) αλλά και της υπ’ αριθμ. 2501/2002 Πράξης του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, όπου προβλέπεται η υποχρέωση ενημέρωσης των συναλλασσόμενων με τα πιστωτικά ιδρύματα σχετικά με τον κίνδυνο από ενδεχόμενη διακύμανση της συναλλαγματικής ισοτιμίας σε περίπτωση δανείων σε συνάλλαγμα ή με ρήτρα συναλλάγματος. Ήδη στη χώρα μας έχουν εκδοθεί ορισμένες αποφάσεις σχετικά με το ζήτημα της ευθύνης της τράπεζας λόγω της έλλειψης επαρκούς ενημέρωσης του πιστολήπτη σε ελβετικό φράγκο σχετικά με τον κίνδυνο της συναλλαγματικής ισοτιμίας. Όπως γίνεται κατανοητό, λόγω της πρόσφατης ανάκυψης του προβλήματος αλλά και του διαφορετικού ιστορικού της κάθε υπόθεσης, τα ελληνικά δικαστήρια αμφιταλαντεύονται μην έχοντας πάρει σταθερή θέση επί του ζητήματος. Οι μέχρι σήμερα, όμως, δικαστικές αποφάσεις στον ευρύτερο τομέα της ευθύνης των τραπεζών, έχουν δείξει ότι και η ελληνική νομολογία, σε σύμπνοια με πολυάριθμες αποφάσεις δικαστηρίων κρατών μελών της Ε.Ε., δύναται να θεωρήσει βάσιμες αξιώσεις αποζημίωσης και αποκατάστασης της προηγούμενης κατάστασης εκ μέρους δανειοληπτών επί τη βάσει κυρίως:

 α) της πιθανής έλλειψης ειδικής, πλήρους και εμπεριστατωμένης ενημέρωσης εκ μέρους της τράπεζας για τον συναλλαγματικό κίνδυνο του δανείου σε ξένο νόμισμα ή και της τυχόν εσφαλμένης – αθέμιτης πληροφόρησης. Kρίσιμα, εν προκειμένω, είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε δανειολήπτη (λ.χ. επάγγελμα, γνώσεις, μόρφωση, ηλικία κτλ.) στα οποία, μεταξύ άλλων, θα στηριχθεί το δικαστήριο για να κρίνει το επίπεδο πληροφόρησης που απαιτούνταν. Σημασία έχει, επίσης, το γεγονός ότι κατά την περίοδο λήψης των δανείων αυτών τα περισσότερα πιστωτικά ιδρύματα τα διαφήμιζαν χωρίς να επισημαίνουν κινδύνους, παρά μόνο τις σχετικές ωφέλειες. Η συγκεκριμένη πρακτική ενδέχεται, ανάλογα την περίπτωση, να αποτελεί και αθέμιτη εμπορική πρακτική, σύμφωνα με διατάξεις ευρωπαϊκής οδηγίας, όπως αυτή ενσωματώθηκε στο ελληνικό δίκαιο το 2007 (βλ. λ.χ. σχετική διαφήμιση ελληνικού πιστωτικού ιδρύματος: «Ονειρεύεσαι ένα δικό σου σπίτι. […] Το Ευέλικτο Στεγαστικό Swiss σας εξασφαλίζει χαμηλό κυμαινόμενο επιτόκιο με τη σιγουριά του ελβετικού νομίσματος»).

β) της σύνδεσης της απόφασης λήψης του δανείου με την έλλειψη επαρκούς ενημέρωσης εκ μέρους της τράπεζας. Με άλλα λόγια, ο ισχυρισμός ο οποίος πρέπει να γίνει δεκτός από το δικαστήριο είναι ότι ο δανειολήπτης δεν θα επέλεγε να συνάψει το συγκεκριμένο δάνειο σε ξένο νόμισμα αν είχε ενημερωθεί πλήρως, ειδικώς και εμπεριστατωμένως για τους κινδύνους από τους αρμόδιους υπαλλήλους της τράπεζας.

γ) της κατάφασης της ζημίας, η οποία υπολογίζεται στο ποσό της συναλλαγματικής διαφοράς του φράγκου με το ευρώ κατά την ημέρα της συζήτησης του ένδικου βοηθήματος ενώπιον του αρμόδιου δικαστηρίου. Κατά τούτο, δεν έχει σημασία η συναλλαγματική ισοτιμία την ημέρα κατάθεσης του ένδικου βοηθήματος, καθότι ενδέχεται μέχρι την ημέρα της συζήτησης να έχει μειωθεί σημαντικά η ζημία λόγω μεταβολής της ισοτιμίας. Εξαίρεση αποτελεί η περίπτωση που το πιστωτικό ίδρυμα ήδη έχει προβεί σε καταγγελία του δανείου και απαιτεί το φερόμενο ως οφειλόμενο ποσό σε Ευρώ, οπότε και δεν τίθεται ζήτημα επίδρασης πιθανής μεταβολής της συναλλαγματικής ισοτιμίας στο ύψος της ζημίας. 

Σε επίπεδο νομοθετικής πρωτοβουλίας στην Ελλάδα, δεν έχει υπάρξει μέχρι σήμερα κάποια δραστηριότητα. Ωστόσο, το θέμα έχει ήδη φτάσει στη Βουλή των Ελλήνων στο πλαίσιο του κοινοβουλευτικού ελέγχου με σχετικές ερωτήσεις βουλευτών προς τον Υπουργό Οικονομικών (βλ. από 30/10/2012 ερώτηση της κ. Κόλλια Τσαρουχά και από 29/5/2013 ερωτήσεις των κ.κ. Μαριά και Καπερνάρου). Ο υπουργός, απαντώντας, αρκέστηκε στην διαβίβαση τυπικών επιστολών εκ μέρους του Γενικού Γραμματέα της Ελληνικής Ένωσης Τραπεζών και της Τράπεζας της Ελλάδος.

Επιλογικά, θα πρέπει να επισημάνουμε το εξής: δεν είναι όλοι οι δανειολήπτες άξιοι προστασίας και ούτε όλα τα πιστωτικά ιδρύματα και οι υπάλληλοί τους τηρούσαν κατά την παροχή των συγκεκριμένων δανείων τις προβλεπόμενες από το κανονιστικό πλαίσιο υποχρεώσεις τους. Μια γενική αναγνώριση υποχρέωσης αποζημίωσης εκ μέρους των πιστωτικών ιδρυμάτων εγείρει ζητήματα «ηθικού κινδύνου», όπως επίσης και μια γενική άρνηση προκαλεί το κοινό περί δικαίου αίσθημα. Μπορεί, επομένως, ορισμένες χώρες στην Ε.Ε. να υιοθέτησαν οριζόντια μέτρα ελάφρυνσης των δανειοληπτών σε ελβετικό φράγκο, ωστόσο τούτο δεν εξασφαλίζει τη δίκαιη αντιμετώπιση κάθε περίπτωσης χωριστά, όπως της αρμόζει, αν και –κατά κοινή παραδοχή- απομακρύνει τον κίνδυνο υπερφόρτωσης των δικαστηρίων με μαζικές αγωγές δανειοληπτών.

 

Γιώργος Ψαράκης – Δικηγόρος Αθηνών

« Εταίρος της Δικηγορικής Εταιρείας «Ψαράκης|Κεφαλάς» (www.psarakislegal.com

trapeziko.blogspot.gr

spot_img

Lawjobs