Με αφορμή την σχετικά πρόσφατη από 12-3-2015 ανακοίνωση του Οδοντιατρικού Συλλόγου Αττικής περί «επικύρωσης πειθαρχικής ποινής για οδοντιατρική διαφήμιση» και προς αποκατάσταση της αλήθειας επισημαίνουμε τα εξής :
Κατ’ αρχάς, η υπόθεση, που συζητήθηκε στην προαναφερθείσα απόφαση του Διοικητικού Εφετείου, αφορούσε οδοντίατρο, ο οποίος διαφήμισε μέθοδο ορθοδοντικής θεραπείας μέσω του τύπου και ασκούσε αποκλειστικά την ορθοδοντική.
1. ΠΟΙΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ ΑΠΑΓΟΡΕΥΟΝΤΑΙ
Το δικαστήριο έκρινε, μεταξύ άλλων, ότι απαγορεύονται μόνο συγκεκριμένες μορφές διαφήμισης και συγκεκριμένα αυτές, που αναλύει στο σκεπτικό του.
2. ΔΕΝ ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ ΚΑΤΑ ΤΡΟΠΟ ΑΠΟΛΥΤΟ Η ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ ΤΩΝ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΩΝ
Η απόφαση αφού επικαλείται τις διατάξεις του Συντάγματος, της Ευρωπαϊκής Σύμβασης τών Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και τής Συνθήκης της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «δεν απαγορεύεται κατά τρόπο απόλυτο η διαφήμιση στους οδοντιάτρους, αλλά προβλέπεται η απαγόρευση συγκεκριμένων μορφών διαφήμισης και ειδικότερα αυτών, που χρησιμοποιούν απατηλά μέσα, καθώς και αυτών, που αποσκοπούν κατά τρόπο επιδεικτικό και κραυγαλέο να καταδείξουν την επιστημονική υπεροχή του οδοντιάτρου έναντι των λοιπών συναδέλφων του» [σκέψη 4, σελ. 4].
Επισημαίνει ότι η απαγόρευση απατηλών μέσων διαφήμισης είναι σύμφωνη με το άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος, που αναφέρεται στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας, το άρθρο 14 της ΕΣΔΑ, που αναφέρεται στην ελευθερία της έκφρασης [ το σωστό άρθρο είναι το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ και όχι το 14] και στα άρθρα της Συνθήκης της ΕΕ, που αναφέρονται στην ελεύθερη παροχή υπηρεσιών και στην ελευθερία τής εγκατάστασης και υποστηρίζει ότι, με την απαγόρευση αυτού του είδους διαφημίσεων, επιδιώκεται η προστασία της υγείας, του δικαιώματος του κοινού σε ακριβή και αντικειμενική πληροφόρηση σε ζητήματα υγείας και του δικαιώματος των λοιπών οδοντιάτρων να μην υφίστανται αθέμιτο ανταγωνισμό.
3. ΕΠΙΤΡΕΠΕΤΑΙ Η ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΝ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ
Η απόφαση στη συνέχεια, αναφέρει, επί λέξει, τα εξής : «Αντιθέτως, επιστημονικές ανακοινώσεις του οδοντιάτρου σε εφημερίδες και περιοδικά ποικίλης ύλης, οι οποίες στηρίζονται σε επιστημονικά δεδομένα και αποβλέπουν στην πληροφόρηση του κοινού, σχετικά με την εξέλιξη της επιστήμης και τις νέες θεραπευτικές δυνατότητες, που παρέχονται στους ασθενείς, δεν απαγορεύονται από τις διατάξεις του κανονισμού οδοντιάτρων, ακόμη και εάν, λόγω του περιεχομένου τους, οι ανακοινώσεις αυτές έχουν ως παρεπόμενο αποτέλεσμα την ανάδειξη των εν λόγω θεραπευτικών δυνατοτήτων ως πλεονεκτικότερων σε σχέση με τις έως τότε εφαρμοζόμενες και την συνακόλουθη προβολή του ασκούντος αυτές οδοντιάτρου» [σκέψη 4].
Είναι προφανές ότι η απόφαση ομιλεί ξεκάθαρα για πλεονεκτικότερες θεραπευτικές δυνατότητες, αναφερόμενη στη μέθοδο ορθοδοντικής θεραπείας και για προβολή του οδοντιάτρου.
Επομένως, το σκεπτικό της απόφασης κινείται σε δύο άξονες :
Ο πρώτος άξονας είναι η σαφέστατη παραδοχή ότι δεν απαγορεύεται κατά τρόπο απόλυτο η διαφήμιση στους οδοντιάτρους και ο δεύτερος η πληροφόρηση του κοινού σε νέες θεραπευτικές μεθόδους.
4. ΝΟΜΙΜΗ Η ΠΡΟΒΟΛΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ
Εν συνεχεία, η απόφαση αναφέρει ότι «τα άρθρα που δημοσίευσε ο εφεσίβλητος [εννοεί τον οδοντίατρο] παρουσιάζουν τα βασικά χαρακτηριστικά του ορθοδοντικού συστήματος……., το οποίο εφαρμόζει αυτός και ειδικότερα το είδος των αγκίστρων, που χρησιμοποιούνται και τις ιδιότητές τους, τον τρόπο τοποθέτησής τους, τις προϋποθέσεις εφαρμογής του συστήματος και τον μέσο χρόνο θεραπείας» [σκέψη 7, σελ. 11].
5. ΔΕΝ ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΘΗΚΑΝ ΤΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ ΟΡΘΟΔΟΝΤΙΚΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟ Α.Π.Σ.Ο.
Το δικαστήριο έκρινε επίσης, ότι, με την προσβαλλόμενη απόφαση του Ανωτάτου Πειθαρχικού Συμβουλίου, δεν αμφισβητήθηκαν τα επιστημονικά δεδομένα [ η υπογράμμιση δική μας], που παρέθεσε ο εφεσίβλητος οδοντίατρος και ότι «τα άρθρα αυτά αποτελούν επιτρεπόμενες, από τις προαναφερθείσες διατάξεις του Δεοντολογικού Κανονισμού Οδοντιάτρων, ανακοινώσεις προς το κοινό, σχετικά με ορισμένη οδοντιατρική θεραπευτική μέθοδο, οι οποίες δεν απαιτείται, όπως αβασίμως αναφέρεται στην προσβαλλόμενη πράξη [εννοεί την απόφαση του Ανωτάτου Πειθαρχικού Συμβουλίου], να συνοδεύονται από δημοσίευση των επιστημονικών συγγραμμάτων και των δημοσιευμάτων σε επιστημονικά περιοδικά, στις οποίες βασίζονται, ενόψει του γεγονότος ότι απευθύνονται στο ευρύ κοινό και όχι στην κοινότητα των ειδικών οδοντιάτρων» [σκέψη 7].
6. Η ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΤΩΝ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΩΝ ΔΕΝ ΠΡΟΣΔΙΔΕΙ ΣΤΑ ΑΡΘΡΑ ΕΠΙΔΕΙΚΤΙΚΟ – ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ
Η απόφαση δέχθηκε, επιπλέον, ότι «η συστηματική και κατ’ επανάληψη δημοσίευση παρεμφερών κειμένων σε διάφορες εφημερίδες και περιοδικά ποικίλης ύλης δεν προσδίδει στα σχετικά άρθρα επιδεικτικό, διαφημιστικό χαρακτήρα, ενώ η παράθεση των κλινικών πλεονεκτημάτων της ένδικης μεθόδου [μικρότερη δύναμη τριβής μεταξύ αγκίστρου και σύρματος, λιγότερη ευαισθησία, λιγότερος πόνος, μειωμένες περιπτώσεις εξαγωγής δοντιών] είναι αναγκαία για την ολοκληρωμένη παρουσίαση της μεθόδου και δεν συνιστά απαγορευόμενη επιδεικτική συγκριτική διαφήμιση» [σκέψη 7 σελ. 12].
7. Η ΑΝΑΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΤΗΛΕΦΩΝΟΥ ΔΕΝ ΣΥΝΙΣΤΑ ΕΠΙΔΕΙΚΤΙΚΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Αναφορικά με την αναγραφή του τηλεφώνου στα άρθρα, το Δικαστήριο δέχθηκε ότι «δεν συνιστά επιδεικτική διαφήμιση ενόψει και του γεγονότος ότι το τηλέφωνο αποτελεί στοιχείο που επιτρέπεται στον οδοντίατρο να δημοσιεύει» [σκέψη 7, σελ. 12].
8. Η ΕΝΔΕΙΞΗ «ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΟΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΟΡΘΟΔΟΝΤΙΚΗΣ»
Η δικαστική απόφαση καταλήγοντας θεώρησε ότι η ένδειξη στα άρθρα «οδοντίατρος αποκλειστικής άσκησης ορθοδοντικής» συνιστούσε χρήση τίτλου, τον οποίο δεν είχε δικαίωμα να επικαλείται ο διωκόμενος οδοντίατρος, αν και δέχθηκε ότι «δικαιούται να ασκεί ορθοδοντική, ακόμη και κατ’ αποκλειστικότητα» και ότι «η αποκλειστική ενασχόλησή του με την ορθοδοντική ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, ως προς το αντικείμενο τής επαγγελματικής δραστηριότητάς του» [σκέψη 7, σελ. 12].
Περαιτέρω, δέχθηκε ότι η ένδειξη αυτή θα μπορούσε να δημιουργήσει στο κοινό την απατηλή εντύπωση ότι αυτός κατέχει τον τίτλο του ειδικού ορθοδοντικού και συνεπώς συνιστούσε απαγορευόμενο τρόπο προσέλκυσης πελατείας [σκέψη 7].
Με το σκεπτικό αυτό, το Δικαστήριο έκρινε ότι οι επανειλημμένες καταχωρήσεις αποσκοπούσαν στο να προκαλέσει ο εφεσίβλητος την προσοχή του κοινού στο «σύστημα….», με σκοπό να καταδειχθεί η επιστημονική θεραπευτική ή προσθετική υπεροχή του έναντι των συναδέλφων του, καθώς και στο να διαφημισθεί κατά τρόπο εμπορικό και θεώρησε ότι ορθά του επιβλήθηκε η πειθαρχική ποινή των 600 ευρώ». Αυτό είναι το μοναδικό σημείο του σκεπτικού της απόφασης, που αναφέρεται στην σχετική ανακοίνωση του Ο.Σ.Α.
Το σημείο αυτό της απόφασης, κατά την άποψή μας, είναι παντελώς εσφαλμένο και αντιφατικό και η απόφαση αυτοαναιρείται και υπονομεύει η ίδια το προηγούμενο ορθό και σύμφωνο με το νόμο, σκεπτικό της, διότι δεν μπορεί από τη μία πλευρά να δέχεται ότι η μέθοδος έχει πλεονεκτήματα, τα οποία παραθέτει το ίδιο το Δικαστήριο ένα προς ένα και ότι η επανάληψη των δημοσιεύσεων δεν προσδίδει στα άρθρα διαφημιστικό – επιδεικτικό χαρακτήρα και από την άλλη να υποστηρίζει ότι ο οδοντίατρος ήθελε να καταδείξει την υπεροχή του έναντι των συναδέλφων του. Ενόσω η ίδια η απόφαση παραδέχεται ότι η μέθοδος αντικειμενικά υπερέχει, πώς ο οδοντίατρος επιδίωξε να καταδείξει την υπεροχή του;
Το δεύτερο αντιφατικό σημείο είναι εκείνο, στο οποίο, ενώ δέχεται αρχικά, ότι απαγορεύεται η κραυγαλέα επιδεικτική διαφήμιση και η διαφήμιση, που χρησιμοποιεί απατηλά μέσα, καταλήγει να θεωρεί ότι ο οδοντίατρος αποσκοπούσε στο να προκαλέσει την προσοχή του κοινού και να διαφημισθεί εμπορικά, χωρίς όμως να προσδιορίζει αν υπήρχαν απατηλά μέσα και ποια ήταν αυτά.
Αν η μέθοδος δεν διέθετε τις συγκεκριμένες «νέες θεραπευτικές δυνατότητες», τις οποίες δέχεται η ίδια η απόφαση και τις χαρακτηρίζει, μάλιστα, «πλεονεκτικότερες σε σχέση με τις έως τώρα εφαρμοζόμενες», τότε θα μπορούσε κανείς να μιλήσει για απατηλά μέσα προσέλκυσης πελατείας.
Πρέπει να σημειωθεί επίσης, ότι δεν αναφέρεται στην απόφαση αν υπήρξε έστω και μία καταγγελία από ασθενή ότι παραπλανήθηκε από τον οδοντίατρο και τον θεώρησε ειδικό ορθοδοντικό. Σε μια τέτοια περίπτωση, θα μπορούσε να ευσταθήσει το σκεπτικό της απόφασης περί «απατηλής εντύπωσης» του κοινού. Καμία τέτοια καταγγελία όμως δεν υπήρξε, ενώ η απόφαση δεν κάνει ουδεμία αναφορά αν, στην προκειμένη περίπτωση, υπήρξε ασύμμετρη πληροφόρηση, δηλαδή αν ο μέσος συνετός ασθενής μπορούσε να παραπλανηθεί από το «οδοντίατρος αποκλειστικής άσκησης ορθοδοντικής», ή μπορούσε εύλογα να διακρίνει την διαφορά αυτή από τον «ειδικό ορθοδοντικό». Στο σημείο αυτό θα πρέπει ν’ αναφέρουμε ότι, με βάση πρόσφατη απόφαση του δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στην οποία θ’ αναφερθούμε εκτενέστερα σε άλλο άρθρο μας, οι αόριστες πειθαρχικές διατάξεις μπορεί να επιβάλλουν φραγμούς στην ελεύθερη παροχή των υπηρεσιών και δεν μπορεί να είναι ανεκτές στην κοινοτική έννομη τάξη.
9. ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΥ ΑΥΤΟΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ
Από την άλλη πλευρά, η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας [άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος] παρέχει το δικαίωμα στον οδοντίατρο, αλλά και σε κάθε ελεύθερο επαγγελματία, του επαγγελματικού αυτοπροσδιορισμού, δηλαδή να διαδίδει ότι ασχολείται αποκλειστικά με συγκεκριμένη ειδικότητα, ακόμα και αν αυτή είναι αναγνωρισμένη. ΄Όταν κάποιος εκ των πραγμάτων είναι ειδικός, έχει κάθε δικαίωμα να επικαλείται την εξειδίκευσή του.
Κατά τα λοιπά, η απόφαση επιχειρεί ίσως για πρώτη φορά, μια ουσιαστική ερμηνεία της ελευθερίας της έκφρασης, σε συνδυασμό με την ελεύθερη παροχή των υπηρεσιών, που αποτελεί μία από τις θεμελιώδεις ελευθερίες της Συνθήκης της Ε.Ε. Αξιοσημείωτο είναι ότι στηρίχθηκε στις προϋφιστάμενες διατάξεις, πριν την ψήφιση του Ν. 3919/2011 για την απελευθέρωση των επαγγελμάτων και αυτό της προσδίδει μεγαλύτερη βαρύτητα, ενώ το σκεπτικό της ότι δεν ισχύει η απόλυτη απαγόρευση της διαφήμισης των οδοντιατρικών υπηρεσιών, αποτελεί μια τολμηρή και ορθή προσέγγιση για τα ελληνικά δικαστικά χρονικά.
Γεγονός αδιαμφισβήτητο είναι ότι οι παραδοχές και το σκεπτικό τής απόφασης ανατρέπουν κατηγορηματικά τα όσα υποστηρίζονται από τον Ο.Σ.Α. την Ε.Ο.Ο., αλλά και όλους τους οδοντιατρικούς συλλόγους της χώρας, οι οποίοι εξακολουθούν να επιμένουν στους ισχυρισμούς τους περί δήθεν απόλυτης απαγόρευσης της διαφήμισης, αν και φαίνεται ότι πυκνώνουν οι φωνές μέσα στους ίδιους τους οδοντιάτρους, για αναμόρφωση των κανόνων, που διέπουν το επάγγελμά τους.
Σε πρόσφατη διακήρυξη θέσεων της «Οδοντιατρικής Ανανεωτικής Πρωτοβουλίας» [Ο.Α.Π., βλ. «Διακήρυξη θέσεων της Ο.Α.Π. 2015» δημοσιευθείσα σε www.dentalists.gr] γίνεται σαφέστατα λόγος για «επανακαθορισμό τού θεσμικού πλαισίου της Οδοντιατρικής διαφήμισης (μελλοντικά ίσως και σε συνεργασία με τον Π.Ι.Σ.) με τρόπο σύγχρονο» [ σ.σ. η υπογράμμιση δική μας] και για «ενίσχυση της επιχειρηματικής ανάπτυξης των Οδοντιάτρων», [ σ.σ. η υπογράμμιση δική μας]. Οι παραδοχές αυτές, οι οποίες απηχούν και απόψεις του Συμβουλίου της Επικρατείας, σε υποθέσεις της Ε.Ο.Ο. και άλλων οδοντιατρικών συλλόγων, ερμηνεύονται ως αναγνώριση, από κάποιους οδοντιάτρους, αν όχι απ’ όλους, ότι ο οδοντίατρος ασκεί επιχειρηματική δραστηριότητα και ότι υπάρχει ανάγκη επανασχεδιασμού του θεσμικού πλαισίου της διαφήμισης. Τα σχόλια περιττεύουν!
Προς πλήρη αποκατάσταση της αλήθειας και προς άρση πάσης αμφισβήτησης και πρόκλησης σύγχυσης από ανακριβείς ανακοινώσεις, οι οποίες επιλεκτικά παραθέτουν αποσπάσματα από την απόφαση, πράττουμε το αυτονόητο και παραθέτουμε ολόκληρη τη δικαστική απόφαση με διαγεγραμμένα μόνο τα επίμαχα σημεία για λόγους προστασίας των προσωπικών δεδομένων.
Δημητρίου Σπυροπούλου, δικηγόρου Αθηνών [LLM Ευρωπαϊκό Κοινοτικό Δίκαιο ], www.lawyeron.eu, e-mail: [email protected] [facebook – σελίδα]
