Οι Υπουργοί Εσωτερικών και Δικαιοσύνης της Ισπανίας, εκπροσωπώντας την Προεδρία του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εκπροσωπούμενη από τους Ευρωπαίους Επιτρόπους Εσωτερικών Υποθέσεων και Δικαιοσύνης, συναντήθηκαν στις 26 και 27 Οκτωβρίου 2023 στα Σκόπια με τους ομολόγους τους των Δυτικών Βαλκανίων κατά το ετήσιο υπουργικό φόρουμ ΕΕ-Δυτικών Βαλκανίων για τη Δικαιοσύνη και τις Εσωτερικές Υποθέσεις. Στη συνεδρίαση συμμετείχαν επίσης εκπρόσωποι των επόμενων Προεδριών του Συμβουλίου της ΕΕ, τις οποίες θα αναλάβουν το Βέλγιο και η Ουγγαρία.
Συζητήθηκαν τα ακόλουθα θέματα:
ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ
Καταπολέμηση της τρομοκρατίας και πρόληψη και καταπολέμηση του βίαιου εξτρεμισμού
Οι εκπρόσωποι της ΕΕ και των Δυτικών Βαλκανίων εξέφρασαν την ικανοποίησή τους για τα αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν κατά τη διάρκεια των πέντε ετών εφαρμογής του κοινού σχεδίου δράσης για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας στα Δυτικά Βαλκάνια, με το οποίο ενισχύθηκε η εταιρική σχέση σε έναν τομέα ουσιώδη για την ασφάλεια της Ευρώπης. Οι υπουργοί συζήτησαν σχετικά με το μέλλον του κοινού σχεδίου δράσης και τις σχετικές διμερείς ρυθμίσεις εφαρμογής ενόψει των αναδυόμενων απειλών, όπως ο βίαιος δεξιός εξτρεμισμός, η διάδοση βίαιου εξτρεμιστικού περιεχομένου στο διαδίκτυο και το ενδεχόμενο επιθέσεων σε υποδομές ζωτικής σημασίας. Οι υπουργοί συμφώνησαν ότι η επιστροφή αλλοδαπών τρομοκρατών μαχητών εξακολουθεί να χρήζει πλήρους προσοχής και δέσμευσης από την οπτική της δίωξης, της αποκατάστασης και της επανένταξης. Η ΕΕ και τα Δυτικά Βαλκάνια επιβεβαίωσαν εκ νέου την αποφασιστικότητά τους να εξαλείψουν την εμπορία και τη διάδοση φορητών όπλων και ελαφρού οπλισμού και υπενθύμισαν τη συμφωνία που επιτεύχθηκε τον Μάιο του 2023 για παράταση της ισχύος του χάρτη πορείας για ολοκληρωμένο έλεγχο των φορητών όπλων και του ελαφρού οπλισμού στα Δυτικά Βαλκάνια πέραν του 2024.
Αντιμετώπιση των επιπτώσεων των ναρκωτικών στις κοινωνίες μας
Η ΕΕ και τα Δυτικά Βαλκάνια τόνισαν ότι οι συνέπειες της χρήσης και της διακίνησης ναρκωτικών στην υγεία και την ασφάλεια των κοινωνιών μας είναι καταστροφικές. Σημείωσαν με ανησυχία τις συνεχώς αυξανόμενες ποσότητες παράνομων ναρκωτικών που κατάσχονται στην Ευρώπη. Οι υπουργοί εξέφρασαν ικανοποίηση για την ενισχυμένη αστυνομική συνεργασία τα τελευταία χρόνια, η οποία επέτρεψε την από κοινού εξάρθρωση μεγάλου αριθμού ομάδων οργανωμένου εγκλήματος που εμπλέκονταν στη διακίνηση ναρκωτικών εντός και εκτός Ευρώπης, και την αύξηση των κατασχέσεων. Ωστόσο, τόνισαν ότι οι αυξημένες κατασχέσεις αποτελούν επίσης σαφή ένδειξη ότι η διακίνηση εξακολουθεί να αυξάνεται επικίνδυνα.
Ως εκ τούτου, οι κοινές προσπάθειες πρέπει να συνεχιστούν και να ενταθούν. Η αντιμετώπιση του φαινομένου των ναρκωτικών απαιτεί τεκμηριωμένη, ολοκληρωμένη, διεπιστημονική και ισορροπημένη προσέγγιση, με στόχο τη μείωση τόσο της προσφοράς και της ζήτησης ναρκωτικών όσο και των βλαβών που συνδέονται με αυτά. Και οι δύο πλευρές συμφώνησαν να αυξήσουν περαιτέρω την αστυνομική συνεργασία, μεταξύ άλλων μέσω της Ευρωπόλ και στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πολυκλαδικής Πλατφόρμας κατά των Εγκληματικών Απειλών (EMPACT). Οι υπουργοί τόνισαν ιδίως την επιχειρησιακή προστιθέμενη αξία των αξιωματικών συνδέσμων που τοποθετούνται στην έδρα της Ευρωπόλ και της αυξημένης χρήσης της εφαρμογής δικτύου ασφαλούς ανταλλαγής πληροφοριών (SIENA) από τις υπηρεσίες επιβολής του νόμου.
Οι εκπρόσωποι των Δυτικών Βαλκανίων αναγνώρισαν την ανάγκη ταχείας δημιουργίας και θέσης σε επιχειρησιακή λειτουργία εθνικών παρατηρητηρίων για τα ναρκωτικά και εθνικών συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης, αξιοποιώντας αποτελεσματικά τα υφιστάμενα εργαλεία, όπως ο Μηχανισμός Προενταξιακής Βοήθειας. Και οι δύο πλευρές συμφωνούν ότι πρέπει να ενισχυθεί η συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας (ΕΚΠΝΤ, στο μέλλον ο Οργανισμός της ΕΕ για τα Ναρκωτικά).
Ενίσχυση της διαχείρισης της μετανάστευσης, του ασύλου και των συνόρων
Η ΕΕ και οι εταίροι των Δυτικών Βαλκανίων αναγνώρισαν την πρόοδο που έχει σημειωθεί σε σχέση με την εφαρμογή του σχεδίου δράσης της ΕΕ για τα Δυτικά Βαλκάνια που παρουσίασε η Επιτροπή τον Δεκέμβριο του 2022. Οι υπουργοί τόνισαν ότι, χάρη σε συντονισμένες δράσεις —ιδίως όσον αφορά την ευθυγράμμιση της πολιτικής θεωρήσεων στα Δυτικά Βαλκάνια με την πολιτική θεωρήσεων της ΕΕ— η συνολική μεταναστευτική πίεση στην οδό των Δυτικών Βαλκανίων έχει μέχρι στιγμής μειωθεί μέσα στο 2023 σε σύγκριση με το 2022. Ωστόσο, αναγνώρισαν ότι η οδός εξακολουθεί να εμφανίζει μεγάλη κινητικότητα, με υψηλό αριθμό αντικανονικών διελεύσεων των συνόρων να εντοπίζονται εκεί. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η ΕΕ και τα Δυτικά Βαλκάνια επανέλαβαν τη δέσμευσή τους να ενισχύσουν, ως απόλυτη προτεραιότητα, τις δράσεις τους για την πλήρη εφαρμογή του σχεδίου δράσης της ΕΕ σε θέματα μετανάστευσης και να αυξήσουν περαιτέρω την παρακολούθηση των τάσεων κατά μήκος της οδού, ώστε να είναι σε θέση να αντιδρούν γρήγορα και να λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα.
Η ΕΕ και οι εταίροι των Δυτικών Βαλκανίων εξέφρασαν ικανοποίηση για την υπογραφή νέων συμφωνιών περί καθεστώτος με τη Βόρεια Μακεδονία, το Μαυροβούνιο και την Αλβανία και αναγνώρισαν τον καίριο ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν οι πρόσθετες αποστολές του Frontex για την ενίσχυση της διαχείρισης των συνόρων στην περιοχή. Η ΕΕ επιβεβαίωσε ότι θα πρέπει να πραγματοποιηθούν διαπραγματεύσεις για νέες συμφωνίες περί καθεστώτος, οι οποίες θα πρέπει να συναφθούν χωρίς καθυστέρηση με τη Σερβία, καθώς και με τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη. Η ίδρυση πλήρως επιχειρησιακών εθνικών κέντρων συντονισμού είναι υψίστης σημασίας για την αποτελεσματική ροή πληροφοριών μεταξύ όλων των αρχών που είναι αρμόδιες για τον έλεγχο των συνόρων.
Η ΕΕ εξέφρασε ικανοποίηση για την πρόοδο που έχει σημειωθεί όσον αφορά την ευθυγράμμιση αρκετών εταίρων των Δυτικών Βαλκανίων ως προς το θέμα των θεωρήσεων, η οποία επέτρεψε να αντιμετωπιστούν οι καταχρήσεις που επηρέασαν αρνητικά τα συστήματα μετανάστευσης και ασύλου πολλών κρατών μελών της ΕΕ το 2022, αλλά ζήτησε περαιτέρω ευθυγράμμιση για την αποφυγή μελλοντικών καταχρήσεων. Η πλευρά της ΕΕ ζήτησε επίσης από τους εταίρους των Δυτικών Βαλκανίων να μην θεσπίζουν προγράμματα χορήγησης ιθαγένειας σε επενδυτές ή άλλα προγράμματα για ταχεία απόκτηση ιθαγένειας που θα επιτρέπουν σε υπηκόους άλλων τρίτων χωρών που υπόκεινται σε υποχρέωση θεώρησης να παρακάμπτουν τη διαδικασία θεώρησης βραχείας διαμονής της ΕΕ μέσω της απόκτησης ιθαγένειας. Τα προγράμματα αυτά συνεπάγονται κινδύνους για την ΕΕ στους τομείς της μετανάστευσης και της εσωτερικής ασφάλειας.
Ένα έτος μετά τη δρομολόγηση της επιχειρησιακής σύμπραξης για την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης που αποσκοπεί στην ενίσχυση της επιβολής του νόμου και της δικαστικής συνεργασίας εναντίον των εγκληματικών δικτύων παράνομης διακίνησης, η ΕΕ και οι εταίροι των Δυτικών Βαλκανίων εξέφρασαν την ικανοποίησή τους για τα αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν από τη δρομολόγηση ενός νέου περιφερειακού προγράμματος στο πλαίσιο του Μηχανισμού Προενταξιακής Βοήθειας (ΜΠΒ), της EMPACT και του Ευρωπαϊκού Κέντρου κατά της Παράνομης Διακίνησης Μεταναστών της Ευρωπόλ. Οι υπουργοί επανέλαβαν τη σημασία της εξάρθρωσης των εγκληματικών δικτύων παράνομης διακίνησης για την αντιμετώπιση της αντικανονικής μετανάστευσης.
Όσον αφορά την επανεισδοχή, η ΕΕ επικρότησε τις προσπάθειες που κατέβαλαν οι εταίροι των Δυτικών Βαλκανίων για τη βελτίωση της εφαρμογής των υφιστάμενων συμφωνιών επανεισδοχής μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Δυτικών Βαλκανίων. Από την πλευρά τους, τα Δυτικά Βαλκάνια εξέφρασαν την ικανοποίησή τους για την πρόσθετη χρηματοδοτική και τεχνική στήριξη που παρείχε η ΕΕ —μεταξύ άλλων μέσω του Frontex— για την αύξηση της συνεργασίας όσον αφορά τις επιστροφές και την επανεισδοχή προς τις χώρες καταγωγής.
Οι υπουργοί τόνισαν ότι είναι σημαντικό να βελτιωθεί η καταγραφή των μεταναστών και να ενισχυθούν τα συστήματα ασύλου και υποδοχής στα Δυτικά Βαλκάνια σύμφωνα με τα πρότυπα της ΕΕ και, προς τον σκοπό αυτόν, να συνεχιστεί η συνεργασία με τον Οργανισμό της ΕΕ για το Άσυλο.