Τα στρατοδικεία, ναυτοδικεία και αεροδικεία δικάζουν όλα -κατά κανόνα- τα εγκλήματα των στρατιωτικών , δηλαδή όσων ανήκουν στον στρατό (ξηράς, θάλασσας και αέρα) και στο λιμενικό σώμα, εκτός από εκείνα που σύμφωνα με τις διατάξεις του στρατιωτικού ποινικού κώδικα ή ειδικών νόμων υπάγονται στη δικαιοδοσία των τακτικών ποινικών δικαστηρίων καθώς και των αιχμαλώτων πολέμου.
Στις διατάξεις του ισχύοντος Στρατιωτικού Ποινικού Κώδικα (ΣΠΚ), που κυρώθηκε με το Ν. 2287/1995, ορίζονται μεταξύ άλλων και τα εξής:
α) Με το άρθρο 5 παρ. 1 εδάφιο α’ ορίζεται ότι: “Στρατός είναι ο Ελληνικός στρατός της ξηράς, της θάλασσας και του αέρα και στρατιωτικές υπηρεσίες είναι οι υπηρεσίες που ανήκουν σ’ αυτές”, κατά τη διάταξη του άρθρου 5 παρ. 1 β του ιδίου ως άνω κώδικα, στρατιωτικοί είναι όσοι ανήκουν στο στρατό και στο λιμενικό σώμα, ενώ κατά τη διάταξη του άρθρου 5 παρ. 1 γ’ του ίδιου Κώδικα, οπλίτες είναι οι υπαξιωματικοί, οι λιμενοφύλακες, οι στρατιώτες, οι ναύτες, οι σμηνίτες και οι μαθητές των στρατιωτικών σχολών και κατά την παρ. 3 του ιδίου άρθρου, κληρωτός, εθελοντής ή έφεδρος που γίνεται δεκτός στη στρατιωτική υπηρεσία, είναι στρατιωτικός από την κατάταξη του και πριν ακόμη ορκισθεί. Οι λοιποί είναι στρατιωτικοί από την ορκωμοσία τους. Επίσης, στρατιωτικός είναι και όποιος καλείται νόμιμα να καταταγεί από τη λήξη της προθεσμίας προς κατάταξη.
Ο Στρατιωτικός Ποινικός Κώδικας εφαρμόζεται όμως σε αυτόν μόνο όσον αφορά το έγκλημα της ανυποταξίας.
β) Με το άρθρο 167 παρ. 1, ορίζεται ότι: “Η ποινική δικαιοσύνη στον στρατό απονέμεται από τα στρατιωτικά δικαστήρια και τον Άρειο Πάγο…”,
γ) Με το άρθρο 193 παρ. 1, ορίζεται ότι ” Στη δικαιοδοσία των στρατιωτικών δικαστηρίων υπάγονται όσοι είναι στρατιωτικοί κατά τον χρόνο τέλεσης της πράξης [βλ. σχετικά ΑΠ 1194/2017 ΤΝΠ QUALEX, ΑΠ 767/2015 ΠοινΔικ 2016, 752], ανεξαρτήτως αν κατά την εκδίκαση έχουν χάσει τη στρατιωτική ιδιότητα [ΑΠ 843/1976 ΠοινΧρ ΚΖ΄, 251 – βλ. όμως ΕφΑθ 11833/1993 ΠοινΧρ ΜΓ΄, 1034, κατά την οποία η σχετική δικαιοδοσία θεμελιώνεται αν η στρατιωτική ιδιότητα υπάρχει είτε κατά τον χρόνο τέλεσης είτε κατά τον χρόνο εκδίκασης της πράξης].
ε) Με το άρθρο 213 ορίζεται ότι: “Οι διατάξεις του Κ.Π.Δ. και οι λοιπές διατάξεις που εφαρμόζονται στις διαδικασίες ενώπιον των κοινών ποινικών δικαστηρίων και αρχών, εφαρμόζονται και στις διαδικασίες ενώπιον των στρατιωτικών δικαστηρίων και αρχών, εκτός αν ο κώδικας αυτός ή άλλος ειδικός νόμος ορίζουν διαφορετικά”.
Επίσης, κατά το άρθρο 195 του ΣΠΚ, αν στο έγκλημα συμμετέχουν στρατιωτικοί και ιδιώτες, αρμόδια είναι: α) τα κοινά Ποινικά Δικαστήρια, αν το έγκλημα είναι του κοινού Ποινικού Δικαίου,
β) τα Στρατοδικεία για τους στρατιωτικούς και τα κοινά Ποινικά Δικαστήρια για τους ιδιώτες, αν το έγκλημα είναι στρατιωτικό. [Συμβ ΑΠ 1904/2010 ΠοινΧρ 2011,730, ΑΠ 794/2004 ΕλλΔνη 2004,1535, ΠΛογ 2004,908, ΣυμβΑΠ 1287/2001 ΝοΒ 2002,439, ΠοινΧρ 2002,519 (παρατ. Θ. Σάμιου), ΑΠ 617/2000 ΝοΒ 2000,1483, ΠοινΔικ 2000,1215, ΠοινΧρ 2000,1008, βλ. σχετικά και ΔιατΕισΑναθΔικ 38/2006 ΠοινΔικ 2006,1277, κατά την οποία επιβάλλεται ο χωρισμός των υποθέσεων, ενόψει του κανόνα εκδίκασης των στρατιωτικών από στρατιωτικά δικαστήρια].
Η αρμοδιότητα των κοινών ποινικών δικαστηρίων δεν υφίσταται για πράξεις στρατιωτικών και ιδιωτών που είναι απλώς συναφείς, χωρίς το στοιχείο της συμμετοχής [ΑΠ 1194/2017 ΤΝΠ QUALEX, ΣυμβΑΠ 767/2015 ΤΝΠ QUALEX, ΑΠ 794/2004 ΕλλΔνη 2004,1535, ΠΛογ 2004,908, ΣυμβΑΠ 1287/2001, ό.π., ΔΝαυτΠειρ. Βλ. περισσότερα σε Μαργαρίτη Λ., Ο Νέος Κώδικας Ποινικής Δικονομίας – Τόμος Πρώτος (Άρθρα 1-461), 2020, άρθρο 1, σελ. 9 επ.
Το τελευταίο τούτο άρθρο ρυθμίζει την περίπτωση συμμετοχής στρατιωτικών και ιδιωτών, με την έννοια της σύμπραξης στην κύρια πράξη και της συναπόφασης, αναφέρεται δηλαδή στα εκ δόλου τελούμενα εγκλήματα (άρθρο 45 ΠΚ), ενώ, όταν η πράξη αποδίδεται σε περισσότερα πρόσωπα χωρίς να συντρέχει και το υποκειμενικό στοιχείο του κοινού δόλου, όπως συμβαίνει στα εξ αμελείας εγκλήματα, που τελούνται με συγκλίνουσα αμέλεια περισσότερων προσώπων, τότε πρόκειται απλώς περί παραυτουργίας, οπότε, στις περιπτώσεις αυτές, η πράξη εκάστου κατηγορουμένου εξετάζεται και κρίνεται αυτοτελώς. Από τα ανωτέρω συνάγεται ότι επί εγκλήματος εξ αμελείας, που φέρεται ότι οφείλεται στη συγκλίνουσα αμελή συμπεριφορά περισσότερων προσώπων και συγκεκριμένα στρατιωτικών και ιδιωτών, οι μεν στρατιωτικοί υπάγονται στη δικαιοδοσία των στρατιωτικών δικαστηρίων, οι δε ιδιώτες στη δικαιοδοσία των κοινών Ποινικών Δικαστηρίων, ενόψει του ότι δεν νοείται συμμετοχή (συναπόφαση) κατά την εκτέλεση του εγκλήματος αυτού (ΑΠ 1860/2017, ΑΠ 767/2015 Τ.Ν.Π. ΝΟΜΟΣ).
Ωστόσο δικάζονται ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ από τα τακτικά ποινικά δικαστήρια τα ακόλουθα εγκλήματα :
αα. Τα μη στρατιωτικά εγκλήματα , που διαπράττονται κατά τη διάρκεια της άδειας, αργίας ή διαθεσιμότητας, όταν αυτές υπερβαίνουν τους τρεις μήνες ή κατά τη διάρκεια της λιποταξίας. (ΑΠ 632/2021[1], ΑΠ 1819/2019[2])
ββ. Τα πλημμελήματα που τελούνται στο ακροατήριο οποιουδήποτε κοινού δικαστηρίου, αν αυτά δικασθούν αμέσως σύμφωνα με τις διατάξεις του Κ.Π.Δ.
γγ. Οι παραβάσεις των νόμων για τη διεξαγωγή δημοσίων εκλογών ή δημοψηφίσματος.
δδ. Τα εγκλήματα της πειρατείας.
εε. Οι παραβάσεις που προβλέπονται από τον τελωνειακό (λαθρεμπορία), και δασικό κώδικα και από τους νόμους περί θήρας και αλιείας.
στ. Οι παραβάσεις των φορολογικών νόμων.
ζζ. Τα κακουργήματα και πλημμελήματα που υπάγονται στα εφετεία με ειδικούς νόμους. (ενδεικτικά: πλημμέλημα ναρκωτικών ουσιών στρατιωτικά δικαστήρια και κακούργημα ναρκωτικών ουσιών, κοινά ποινικά δικαστήρια).
ηη. Τα εγκλήματα που διαπράττονται σε βάρος οργάνων της Ελληνικής Αστυνομίας κατά την εκτέλεση των αστυνομικών τους καθηκόντων ή για λόγους που έχουν σχέση με αυτά.
Εδώ πρέπει ακόμα να επισημανθεί ότι -παρόλο της συνταγματικής απαγόρευσης υπαγωγής ιδιωτών στην αρμοδιότητα των στρατιωτικών δικαστηρίων– όσοι δεν υπηρετούν πλέον ενεργώς στον στρατό ξηράς, το ναυτικό και την αεροπορία κατά τον χρόνο της εκδίκασης του εγκλήματος, που φέρεται ότι τελέσθηκε απ’ αυτούς κατά τον χρόνο κατά τον οποίο υπηρετούσαν, δικάζονται από τα στρατιωτικά δικαστήρια. (ΑΠ 1037/2019)
Ακόμα θα πρέπει να σημειωθεί ότι, όταν ο δράστης τέλεσε ορισμένες μερικότερες πράξεις ενός κατ’ εξακολούθηση ή διαρκούς εγκλήματος, ενώ ήταν ιδιώτης, και άλλες ενώ ήταν στρατιωτικός, «καθ’ ύλην αρμόδιο», δικαστήριο για την εκδίκαση του εγκλήματος είναι το κοινό ποινικό δικαστήριο (βλ. άρθρο 197, παρ. 2 Σ.Π.Κ.· πρβλ. και Συμβ. Διαρκ. Στρ. Αερ. Αθ. 21/1990, Υπερ. 1992/146)
Άρθρο 197. Αρμοδιότητα επί συναφών, κατεξακολούθηση και διαρκών εγκλημάτων.</strong> 1. Αν συρρέουν εγκλήματα που υπάγονται άλλα σε στρατιωτικά δικαστήρια και άλλα στα κοινά ποινικά δικαστήρια, δικάζονται από το <strong>δικαστήριο που έχει δικαιοδοσία για το βαρύτερο έγκλημα</strong>. ( Κατ εξαίρεση, η λιποταξία δικάζεται πάντα από τα στρατιωτικά δικαστήρια.) [3]
Είναι υποχρεωτικός ο χωρισμός της υπόθεσης του στρατιωτικού όταν
Α) οι πράξεις που τέλεσε και βρίσκονται σε συνάφεια κατ΄ άρθρο 128βκπδ, με άλλες πράξεις ιδιωτών που υπάγονται σε ανώτερα δικαστήρια.
Β) Επίσης σε περιπτώσεις όπου μεταξύ των εμπλεκομένων δικαστηρίων δεν είναι και τόσο ευδιάκριτη η σχέση υπεροχής
Γ) Όταν τα συναφή εγκλήματα γίνονται από πολλούς εναντίον αλλήλων είτε συγχρόνως είτε σε διαφορετικούς τόπους και χρόνους. Αν η συναφής πράξη του ιδιώτη δεν υπάγεται σε ανώτερο δικαστήριο θα υπάρξει χωρισμός της υπόθεσης ως προς το στρατιωτικό.
Όσα περιουσιακά αδικήματα τελεσθούν από στρατιωτικούς και στρέφονται οπωσδήποτε κατά του Δημοσίου ή ΝΠΔΔ ή ΟΤΑ και επιδιωχθέν όφελος ή η προσγενόμενη η απειληθείσα ζημιά υπερβαίνουν ορισμένο όριο (ανερχόμενο κατά τον προηγούμενο ΠΚ στα 150.000 ευρώ και σήμερα κατά την ψήφιση του ν. 4619/2019 σε 120.000 ευρώ), υπάγονται κατά αποκλειστική αρμοδιότητα στο Τριμελές Εφετείο, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 111 παρ. 1α ΚΠΔ.
Επίσης μέχρι και σήμερα παραμένει σε εφαρμογή το ψήφισμα ΟΒ της 16.9/5.10.1949 που κύρωσε τον Α.Ν. 853/1948, με το οποίο ο νομοθέτης υπαγάγει τα αδικήματα της κλοπής σε βαθμό κακουργήματος, της ληστείας και της αρπαγής στην αρμοδιότητα του πενταμελούς τότε και τριμελούς σήμερα εφετείου, καταδεικνύοντας ότι όταν τελεστούν από στρατιωτικό αρμόδια είναι τα κοινά σε κάθε περίπτωση και όχι τα στρατιωτικά δικαστήρια.[4]
Οπλίτες και άρα υπαγόμενοι στα Στρατιωτικά Δικαστήρια, θεωρούνται και οι μαθητές των στρατιωτικών σχολών (άρθρο 5 παρ.1 περ. γ ΣΠΚ). (ΤριμΠλημΑθ 3534/2022, Ποιν. Δικ. 10/2022 σελ 1421-1422) (ΑΠ 1860/2017)
Ζήτημα τέθηκε ως προς τους αλλοδαπούς μαθητές των ελληνικών στρατιωτικών σχολών, που φοιτούν σ αυτές με βάση διμερείς συμφωνίες. Σύμφωνα με την ΑΠ 1613/1986, Πλημ. Θες. 463/1989, θεωρούνται και αυτοί στρατιωτικοί και για την καθ ύλην αρμοδιότητα τους θα υπαχθούν στα στρατιωτικά δικαστήρια.