Πράσινη Συμφωνία: Σταδιακή μείωση των φθοριούχων αερίων του θερμοκηπίου και των οζοντοφθόρων ουσιών

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε την Τρίτη, 5/4,  δύο νέους κανονισμούς για τον αυστηρότερο έλεγχο των φθοριούχων αερίων του θερμοκηπίου (φθοριούχα αέρια) και των οζοντοφθόρων ουσιών Η έγκριση των εν λόγω κανονισμών θα αποτελέσει σημαντικό βήμα προς τον περιορισμό της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη σύμφωνα με τη συμφωνία του Παρισιού. Η πρόταση για τα φθοριούχα αέρια θα συμβάλει επίσης στη μείωση των εκπομπών κατά τουλάχιστον 55 % έως το 2030 και θα καταστήσει την Ευρώπη κλιματικά ουδέτερη έως το 2050. Οι δύο προτάσεις μαζί θα μπορούσαν να επιφέρουν συνολική μείωση των ενωσιακών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 490 εκατ. τόνους (ισοδύναμο CO₂) έως το 2050. Συγκριτικά, το ποσοστό αυτό είναι ελαφρώς υψηλότερο από τις συνολικές ετήσιες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου της Γαλλίας το 2019.

Ο κ. Φρανς Τίμερμανς, εκτελεστικός αντιπρόεδρος αρμόδιος για την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, δήλωσε τα ακόλουθα: «Η Ευρωπαϊκή Ένωση διαθέτει εδώ και δεκαετίες την πιο φιλόδοξη πολιτική στον κόσμο για τα φθοριούχα αέρια και τις οζοντοφθόρες ουσίες. Η υφιστάμενη νομοθεσία έχει σημειώσει επιτυχία, ωστόσο η επιστήμη μας ωθεί να προχωρήσουμε πλέον περισσότερο και πιο γρήγορα. Το να καταστούν οι φιλικές προς το κλίμα τεχνολογίες ευρύτερα διαθέσιμες θα μας βοηθήσει να επιτύχουμε τους μακροπρόθεσμους στόχους της ΕΕ για το κλίμα και να ενθαρρύνουμε τις εκτός Ευρώπης χώρες να μειώσουν και εκείνες τις εκπομπές τους φθοριούχων αερίων καθώς και τη χρήση οζοντοφθόρων ουσιών.»

Τα φθοριούχα αέρια και οι οζοντοφθόρες ουσίες είναι εξαιρετικά ισχυρά, ανθρωπογενή αέρια θερμοκηπίου που συμβάλλουν στην αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη όταν απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα, συχνά χιλιάδες φορές ισχυρότερα από το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂). Οι οζοντοφθόρες ουσίες βλάπτουν τη στιβάδα του όζοντος που προστατεύει τη Γη από την επικίνδυνη υπεριώδη ηλιακή ακτινοβολία. Και οι δύο αυτές κατηγορίες ουσιών έχουν ή είχαν στο παρελθόν πρακτικές εφαρμογές στην καθημερινότητά μας, για παράδειγμα στην ψύξη, τον κλιματισμό, τη μόνωση, την πυροπροστασία, τις γραμμές μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας και ως προωθητικά αερολυμάτων. Αν και η ισχύουσα νομοθεσία της ΕΕ έχει ήδη περιορίσει σημαντικά τη χρήση και τις εκπομπές των αερίων αυτών, οι κανονισμοί που προτείνονται σήμερα θα μειώσουν ακόμη περισσότερο τις εκπομπές και θα παράσχουν κίνητρα για τη χρήση εναλλακτικών επιλογών φιλικών για το περιβάλλον.

Πρόταση νέου κανονισμού για τα φθοριούχα αέρια

Σε επίπεδο ΕΕ, τα φθοριούχα αέρια αντιπροσωπεύουν σήμερα το 2,5 % των συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Η ενισχυμένη πρόταση για τα φθοριούχα αέρια θα έχει ως αποτέλεσμα μείωση αντίστοιχη με 40 εκατομμύρια τόνους εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) έως το 2030, πέρα από την αναμενόμενη μείωση με βάση την υφιστάμενη νομοθεσία, και ως εκ τούτου η πρόσθετη μείωση θα φτάσει έως και το ισοδύναμο 310 εκατομμυρίων τόνων CO₂ έως το 2050.

• Υλοποίηση μεγαλύτερων φιλοδοξιών: Η πρόταση θα αυστηροποιήσει το σύστημα ποσοστώσεων για τους υδροφθοράνθρακες (σταδιακή κατάργησή τους), μειώνοντας κατά 98 % μεταξύ του 2015 και του 2050 τις πιθανές κλιματικές επιπτώσεις των νέων υδροφθορανθράκων που εισέρχονται στην αγορά της ΕΕ. Εισάγει επίσης νέους περιορισμούς προκειμένου να διασφαλιστεί ότι τα φθοριούχα αέρια θα χρησιμοποιούνται μόνο σε νέο εξοπλισμό όταν δεν υπάρχουν κατάλληλες εναλλακτικές λύσεις. Για παράδειγμα, το SF6, το πιο ισχυρό αέριο του θερμοκηπίου, θα καταργηθεί σταδιακά έως το 2031 σε όλο τον νέο εξοπλισμό μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας («εξοπλισμός μεταγωγής»).
• Βελτίωση της επιβολής και της εφαρμογής: Η πρόταση θα διευκολύνει τις τελωνειακές αρχές και τις εποπτικές αρχές να ελέγχουν τις εισαγωγές και τις εξαγωγές, καταπολεμώντας το εμπόριο παράνομων φθοριούχων αερίων και εξοπλισμού. Επιπλέον, οι κυρώσεις θα καταστούν αυστηρότερες και πιο τυποποιημένες. Το σύστημα ποσοστώσεων θα περιορίζεται σε πραγματικούς εμπόρους φυσικού αερίου μέσω αυστηρότερων κανόνων καταχώρισης και καθιέρωσης τιμής ποσόστωσης. Ο αριθμός των μηχανικών που διαθέτουν τα προσόντα για τον χειρισμό φιλικού προς το κλίμα εξοπλισμού στην Ευρώπη θα αυξηθεί, καθώς θα απαιτείται από τα κράτη μέλη να επεκτείνουν τα προγράμματά τους πιστοποίησης και κατάρτισης ώστε να καλύπτουν φιλικές προς το κλίμα τεχνολογίες που αντικαθιστούν ή μειώνουν τη χρήση φθοριούχων αερίων.
• Πιο ολοκληρωμένη παρακολούθηση: Θα καλύπτεται ευρύτερο φάσμα ουσιών και δραστηριοτήτων και θα βελτιωθούν οι διαδικασίες υποβολής και επαλήθευσης των δεδομένων.
• Διασφάλιση της συμμόρφωσης με το πρωτόκολλο του Μόντρεαλ: Η πρόταση για τα φθοριούχα αέρια θα καταργήσει ορισμένες εξαιρέσεις και θα ευθυγραμμίσει πλήρως τη σταδιακή κατάργηση των υδροφθορανθράκων της ΕΕ με το πρωτόκολλο του Μόντρεαλ.

Πρόταση νέου κανονισμού για τις οζοντοφθόρες ουσίες

Με τη θέσπιση νέων μέτρων για τα προϊόντα στα οποία στο παρελθόν χρησιμοποιούνταν νόμιμα οζοντοφθόρες ουσίες, η ΕΕ επιθυμεί να αποτρέψει έως το 2050 το ισοδύναμο 180 εκατ. τόνων εκπομπών CO₂ και 32.000 τόνων δυναμικού καταστροφής του όζοντος.

• Μεγαλύτερη φιλοδοξία: Οι περισσότερες πρόσθετες μειώσεις εκπομπών θα επιτευχθούν με την απαίτηση ανάκτησης ή καταστροφής των οζοντοφθόρων ουσιών από αφρώδη μονωτικά κατά την ανακαίνιση ή την κατεδάφιση κτιρίων.
• Εξορθολογισμός: Η βιομηχανία και οι αρχές θα επωφεληθούν από εξοικονόμηση κόστους χάρη σε ένα εκσυγχρονισμένο σύστημα αδειοδότησης και την κατάργηση των παρωχημένων απαιτήσεων ποσοστώσεων και καταχώρισης.
• Βελτίωση της επιβολής και της παρακολούθησης: Θα θεσπιστούν μέτρα για την καταπολέμηση παράνομων δραστηριοτήτων, τα οποία θα είναι παρόμοια με εκείνα που προτείνονται στον κανονισμό για τα φθοριούχα αέρια. Η υποβολή εκθέσεων θα επεκταθεί ώστε να καλύπτει περισσότερες ουσίες και δραστηριότητες για την καλύτερη κατανόηση του εναπομένοντος εμπορίου οζοντοφθόρων ουσιών, των εκπομπών τους και τυχόν μελλοντικών κινδύνων.

Ιστορικό

Το πρωτόκολλο Μόντρεαλ για τις ουσίες που καταστρέφουν τη στιβάδα του όζοντος εγκρίθηκε το 1987 και καθόρισε ένα παγκόσμιο χρονοδιάγραμμα σταδιακής κατάργησης της παραγωγής και κατανάλωσης σχεδόν 100 οζοντοφθόρων ουσιών. Η ΕΕ και τα κράτη μέλη της είναι συμβαλλόμενα μέρη του πρωτοκόλλου και έχουν καταργήσει σταδιακά τις διάφορες ομάδες οζοντοφθόρων ουσιών σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα.

Το 2016 τα συμβαλλόμενα μέρη του πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ αποφάσισαν επίσης να ρυθμίσουν μια ομάδα φθοριούχων αερίων, τους υδροφθοράνθρακες, μολονότι δεν καταστρέφουν το όζον. Ο λόγος για την εν λόγω τροποποίηση, που ονομάζεται τροποποίηση του Κιγκάλι, ήταν μια σοβαρή ανησυχία σχετικά με την απότομα αυξανόμενη χρήση υδροφθορανθράκων και τις συνακόλουθες επιπτώσεις τους στο κλίμα.

Η ΕΕ έχει θεσπίσει αποτελεσματική νομοθεσία. Ο ισχύων κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1005/2009 για τις ουσίες που καταστρέφουν τη στιβάδα του όζοντος απαγορεύει γενικά την παραγωγή, το εμπόριο και τη χρήση των ουσιών αυτών, ενώ εξαιρεί ορισμένες συγκεκριμένες χρήσεις. Πολλές οζοντοφθόρες ουσίες καταργήθηκαν σταδιακά στην Ένωση χρόνια πριν από το γενικό χρονοδιάγραμμα που συμφωνήθηκε στο πλαίσιο του πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ. Επιπλέον, ο κανονισμός για τις ουσίες που καταστρέφουν τη στιβάδα του όζοντος εκτείνεται πέρα από το πρωτόκολλο αυτό, καθώς περιορίζει το εμπόριο και τη χρήση προϊόντων και εξοπλισμού με οζοντοφθόρες ουσίες.

Ο ισχύων κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 517/2014 για τα φθοριούχα αέρια του θερμοκηπίου αποσκοπούσε στη μείωση των εκπομπών φθοριούχων αερίων του θερμοκηπίου και στη διευκόλυνση μιας παγκόσμιας συμφωνίας για τη σταδιακή κατάργηση των υδροφθορανθράκων, η οποία εγκρίθηκε με την τροποποίηση του Κιγκάλι στο πρωτόκολλο του Μόντρεαλ το 2019. Τα φθοριούχα αέρια κατά κανόνα αντικαθιστούσαν τις οζοντοφθόρες ουσίες όταν αυτές απαγορεύτηκαν.