Η βελγική Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ και οι διαπραγματευτές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου κατέληξαν σήμερα σε προσωρινή συμφωνία για την τροποποίηση του δικαίου της ΕΕ που καθορίζει τους κανόνες για τη λειτουργία του χώρου Σένγκεν τόσο στα εξωτερικά όσο και στα εσωτερικά σύνορα.
Οι αλλαγές που συμφωνήθηκαν, οι οποίες θα πρέπει να εγκριθούν και να εκδοθούν επίσημα από τα δύο θεσμικά όργανα, θα ενισχύσουν τον συντονισμό της ΕΕ και θα βελτιώσουν την εργαλειοθήκη που έχουν τα κράτη μέλη στη διάθεσή τους όταν ανακύπτουν προβλήματα στα σύνορα της ΕΕ.
Πιο συγκεκριμένα, η επικαιροποίηση αποσαφηνίζει τους κανόνες που σχετίζονται με την επαναφορά των συνοριακών ελέγχων διασφαλίζοντας παράλληλα ότι εξακολουθούν να αποτελούν μέτρο έσχατης ανάγκης, δίνει λύσεις σε καταστάσεις εργαλειοποίησης των μεταναστών και παρέχει τη δυνατότητα θέσπισης κοινών μέτρων για εναρμονισμένους ταξιδιωτικούς περιορισμούς σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης στον τομέα της δημόσιας υγείας.
Καταπολέμηση της εργαλειοποίησης των μεταναστευτικών ροών
Ο τροποποιημένος κώδικας συνόρων Σένγκεν θα περιλαμβάνει νέα μέτρα τα οποία τα κράτη μέλη θα μπορούν να λαμβάνουν για την αποτελεσματική διαχείριση των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ σε περιπτώσεις όπου οι μετανάστες εργαλειοποιούνται για πολιτικούς σκοπούς. Σε αυτά περιλαμβάνεται ο περιορισμός του αριθμού των συνοριακών σημείων διέλευσης ή η μείωση των ωρών λειτουργίας τους.
Εργαλειοποίηση των μεταναστών είναι η κατάσταση κατά την οποία τρίτη χώρα ή μη κρατικός παράγοντας ενθαρρύνει ή διευκολύνει τη μετακίνηση υπηκόων τρίτων χωρών στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ με στόχο την αποσταθεροποίηση της ΕΕ ή ενός κράτους μέλους.
Επαναφορά των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα
Το κείμενο που συμφωνήθηκε αποσαφηνίζει και ενισχύει το πλαίσιο για την επαναφορά και την παράταση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα. Τα κράτη μέλη μπορούν, ως εξαίρεση, να επαναφέρουν τους ελέγχους όταν υπάρχει σοβαρή απειλή για τη δημόσια τάξη ή την εσωτερική ασφάλεια. Θα πρέπει να αξιολογούν εάν είναι αναγκαίο και αναλογικό να επαναφέρουν τους ελέγχους και εάν οι επιδιωκόμενοι στόχοι μπορούν να επιτευχθούν με άλλα μέτρα, συμπεριλαμβανομένων εναλλακτικών μέτρων.
Σύμφωνα με τους νέους κανόνες, εάν οι απειλές για τη δημόσια τάξη ή την ασφάλεια είναι απρόβλεπτες, οι έλεγχοι μπορούν να αποφασίζονται άμεσα, ενώ ταυτόχρονα θα ενημερώνεται η Επιτροπή, τα άλλα κράτη μέλη και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Οι έλεγχοι αυτοί περιορίζονται σε διάστημα που δεν υπερβαίνει τον ένα μήνα, η δε μέγιστη παράταση που μπορούν να λάβουν περιορίζεται στους τρεις μήνες.
Οι έλεγχοι στα εσωτερικά σύνορα για προβλέψιμες απειλές, για την επανεισαγωγή των οποίων έχουν προηγουμένως ενημερωθεί η Επιτροπή, τα κράτη μέλη και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, μπορούν να παραμείνουν σε ισχύ για περίοδο έως έξι μηνών. Μπορούν να παρατείνονται για ανανεώσιμες περιόδους έως έξι μηνών, με μέγιστη διάρκεια δύο ετών. Σε μείζονες εξαιρετικές καταστάσεις εμμένουσας απειλής, οι έλεγχοι στα εσωτερικά σύνορα μπορούν να παρατείνονται πέραν των δύο ετών, για 6 επιπλέον μήνες κατ’ ανώτατο όριο, μπορούν δε να ανανεώνονται μία φορά για συνολική διάρκεια ενός έτους.
Προώθηση εναλλακτικών μέτρων
Ένα άλλο στοιχείο του κώδικα συνόρων Σένγκεν, για την επικαιροποίηση του οποίου συμφώνησαν η Προεδρία και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, είναι η χρήση εναλλακτικών μέτρων αντί των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα.
Η χρήση τέτοιων εναλλακτικών μέτρων θα επιτρέψει στα κράτη μέλη να περιορίσουν σημαντικά την πιθανή επαναφορά των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα, διαφυλάσσοντας έτσι την ασφάλεια και προστατεύοντας παράλληλα τον χώρο ελεύθερης κυκλοφορίας χωρίς ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα.
Ο νέος κώδικας εισάγει επίσης εναλλακτικά μέτρα για την αντιμετώπιση των μη επιτρεπόμενων μετακινήσεων υπηκόων τρίτων χωρών που διαμένουν παράνομα στον χώρο Σένγκεν. Μια νέα διαδικασία θα επιτρέπει σε ένα κράτος μέλος να μεταφέρει απευθείας στο κράτος μέλος από το οποίο αφίχθησαν, τους υπηκόους τρίτων χωρών που συλλαμβάνονται στην παραμεθόρια περιοχή και διαμένουν παράνομα στο έδαφός του. Η σύλληψη θα πρέπει να πραγματοποιείται βάσει πλαισίου διμερούς συνεργασίας.
Μέτρα στα εξωτερικά σύνορα σε περίπτωση υγειονομικής κρίσης
Σύμφωνα με τον νέο κώδικα συνόρων Σένγκεν, σε περίπτωση μεγάλης κλίμακας κατάστασης έκτακτης ανάγκης στον τομέα της δημόσιας υγείας, το Συμβούλιο μπορεί να εκδίδει απόφαση για την επιβολή προσωρινών ταξιδιωτικών περιορισμών στα εξωτερικά σύνορα. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19 η ΕΕ μπορούσε να εκδώσει μόνο μη δεσμευτικές συστάσεις προς τα κράτη μέλη.
Η απόφαση μπορεί επίσης να περιλαμβάνει ταξιδιωτικούς περιορισμούς σχετικούς με την υγεία όπως τεστ, καραντίνα και αυτοαπομόνωση.
Ορισμένες κατηγορίες προσώπων – πρόσωπα που απολαύουν του δικαιώματος της ελεύθερης κυκλοφορίας, οι επί μακρόν διαμένοντες και οι δικαιούχοι διεθνούς προστασίας – θα εξαιρούνται από τους περιορισμούς εισόδου.
Επόμενα βήματα
Η σημερινή προσωρινή συμφωνία θα υποβληθεί προς επιβεβαίωση στους αντιπροσώπους των κρατών μελών στο Συμβούλιο (ΕΜΑ). Θα πρέπει επίσης να εκδοθεί επίσημα από τα δύο θεσμικά όργανα.
Γενικές πληροφορίες
Ο χώρος Σένγκεν εκτείνεται σε περισσότερα από 4 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα, περιλαμβάνει 29 ευρωπαϊκές χώρες και επιτρέπει σε περισσότερα από 400 εκατομμύρια άτομα να ταξιδεύουν ελεύθερα μεταξύ των χωρών μελών χωρίς να υποβάλλονται σε συνοριακούς ελέγχους.
Η συνεργασία μεταξύ των αστυνομικών δυνάμεων, των τελωνειακών αρχών και των αρχών ελέγχου των εξωτερικών συνόρων των χωρών Σένγκεν συμβάλλει στην ασφάλεια του χώρου Σένγκεν.
Ο κώδικας συνόρων του Σένγκεν, τον οποίο θα επικαιροποιήσει η εν λόγω συμφωνία μεταξύ του Συμβουλίου και του ΕΚ, είναι το νομικό εγχειρίδιο κανόνων που προβλέπει την απουσία ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα και θεσπίζει τους κανόνες για τους ελέγχους προσώπων στα εξωτερικά σύνορα Σένγκεν.
Ο κώδικας επιτρέπει στα κράτη μέλη να επαναφέρουν τους ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα σε εξαιρετικές περιστάσεις που θέτουν σε κίνδυνο την εν γένει λειτουργία του χώρου Σένγκεν.