Είναι κοινός τόπος ότι η οικονομική κρίση των ετών 2007 – 2009 ήταν η μεγαλύτερη χρηματοοικονομική κρίση μετά την οικονομική ύφεση του 1929 και η δεύτερη μεγαλύτερη όλων των εποχών. Άρχισε στα μέσα του 2007 στις ΗΠΑ και συμπαρέσυρε το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Συγκρίνοντάς την ανάμεσα στην Ευρώπη και την Αμερική διέφερε αν και ξεκίνησε παρόμοια. Στην Ευρώπη ήταν κρίση χρέους ενώ στην Αμερική κρίση ρευστότητας.
Σε ένα σύντομο χρονολόγιο θα αναφέραμε: Το διάστημα 2000 – 2006 ήταν τεράστια η αύξηση των στεγαστικών δανείων που χαρακτηρίζονται από τη μεγαλύτερη επισφάλεια καθώς η αμερικανική αγορά διένυε μια περίοδο χαμηλών επιτοκίων. Ως αποτέλεσμα, οι τιμές των ακινήτων αυξήθηκαν αδικαιολόγητα και δημιουργήθηκε το φαινόμενο της φούσκας. Στο τέλος του 2004, η Fed ανακοίνωσε την αύξηση των επιτοκίων. Το 2006 οι τιμές των κατοικιών στις ΗΠΑ άρχισαν να πέφτουν, τα επιτόκια να ανεβαίνουν και να επιβραδύνεται ο τραπεζικός δανεισμός. Μέχρι το τέλος του 2007 το σκιώδες τραπεζικό σύστημα τιτλοποιούσε χωρίς σαφή όρια. Εκτιμάται ότι έως το 2008 η συνολική ζημία στις ΗΠΑ ήταν 1 τρις δολάρια. Το 2009 σε όλο τον κόσμο ανακοινώθηκαν μέτρα που λήφθηκαν για τη διάσωση των Τραπεζών.
Αναζητώντας τα αίτια κατά πρώτο λόγο ήταν η αδυναμία αποπληρωμής των στεγαστικών ενυπόθηκων δανείων που είχαν παραχωρήσει τα αμερικανικά πιστωτικά ιδρύματα σε δανειολήπτες που δεν πληρούσαν τα κριτήρια πιστοληπτικής ικανότητας. Η αμερικανική αγορά είχε διογκώσει τη χορήγηση στεγαστικών δανείων. Οι τράπεζες έφτασαν να δανείζουν μέχρι και το 100% της αξίας του ακινήτου. Το ακαδημαϊκό παράδειγμα χαμηλόμισθου υπαλλήλου ο οποίος μπορούσε να αγοράσει μια κατοικία αξίας μισού εκατομμυρίου δολαρίων είναι χαρακτηριστικό. Σε μια χώρα με παραδοσιακά χαμηλά ποσοστά ιδιοκατοίκησης, αυτά άρχισαν να αυξάνουν εντυπωσιακά. Καθώς αυξήθηκαν οι τιμές των ακινήτων αδικαιολόγητα, δημιουργήθηκε το φαινόμενο της φούσκας. Αργότερα, καθώς άλλαξαν οι συνθήκες, οι δανειολήπτες δεν μπορούσαν να εξυπηρετήσουν τα δάνειά τους και οδηγήθηκαν σε μαζικές αθετήσεις. Οι τιμές έπεσαν και η ρευστοποίηση των υποθηκευμένων ακινήτων δεν κάλυπτε την αξία των χορηγηθέντων δανείων.
Εξίσου σημαντικό αίτιο αποτέλεσε και η ανεξέλεγκτη τιτλοποίηση. Η χορήγηση δηλαδή δανείων υψηλού κινδύνου για λόγους τιτλοποίησης με απώτερο σκοπό τη μεγιστοποίηση του κέρδους. Μέχρι τότε δεν είχε εφαρμοστεί ένα αποτελεσματικό ρυθμιστικό πλαίσιο της σκιώδους τραπεζικής. Γεγονός επίσης είναι πως οι επενδυτές δε γνώριζαν επακριβώς τον κίνδυνο των επενδυτικών προϊόντων, τα οποία είχαν πολύ μεγάλο κίνδυνο και αντίστοιχη μεγάλη απόδοση.
Τέλος, στους βασικούς συντελεστές της κρίσης δε θα μπορούσαν να παραλειφθούν οι οίκοι αξιολόγησης. Πόσο αντικειμενική ή αξιόπιστη μπορεί να θεωρηθεί η αξιολόγηση των χρηματοοικονομικών προϊόντων όταν οι ίδιες οι τράπεζες πλήρωναν τους οίκους αξιολόγησης για να αξιολογούν τα προϊόντα τους.
Οι παγκόσμιες συνέπειες της κρίσης οδήγησαν σε διαρθρωτικές αλλαγές. Τα πιστωτικά ιδρύματα έπρεπε να γίνουν πιο αξιόπιστα και η Βασιλεία III κινήθηκε προς αυτή την κατεύθυνση. Πλέον τα κεφάλαια και η ρευστότητα των μεγαλύτερων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων είναι σε σημαντικά υψηλότερα επίπεδα γεγονός που τα βοηθά να αντιμετωπίσουν ενδεχόμενες απώλειες στο μέλλον.
Η κρίση σήμανε το τέλος της φράσης «Too Big To Fail» που αναφέρεται στην απειλή της πραγματικής οικονομίας από μια καταστροφική αποτυχία ενός χρηματοπιστωτικού ιδρύματος. Το δίλημμα δηλαδή μιας κυβέρνησης που επιλέγει να αντιμετωπίσει την έκτακτη ανάγκη και να χρησιμοποιήσει χρήματα των φορολογουμένων για να ανακεφαλαιοποιήσει ένα χρηματοπιστωτικό ίδρυμα που ανέλαβε μεγαλύτερο κίνδυνο. Έκτοτε, οι ρυθμιστικές αρχές καλούνται να διασφαλίσουν ότι η επίλυση ενδεχόμενης αποτυχίας μιας συστημικά σημαντικής εταιρείας δε θα απαιτήσει κρατικό κεφάλαιο.
Ομοίως κρίθηκε αναγκαία η μεταμόρφωση του «shadow banking» με τον σχεδιασμό και την εφαρμογή ενός αποτελεσματικού ρυθμιστικού πλαισίου για τη σκιώδη τραπεζική θέτοντας σαφή όρια για τις δραστηριότητές του.
Εν κατακλείδι, αν σήμερα μπορούσαμε να κοιτάξουμε τη γυάλινη σφαίρα και να προβλέψουμε το μέλλον, θα θέταμε εύλογα το ερώτημα αν ανάλογες κρίσεις, όπως αυτή του 2007 – 2009, επαναληφθούν.
Φωτεινή Πελεκάνου Ι Δικηγόρος, MSc in Finance & Banking Ι