1. Oλες οι εκθέσεις των ελεγκτικών μηχανισμών και του Συνηγόρου του Πολίτη, χρόνια τώρα, παρουσιάζουν την ίδια εικόνα, μιλούν για εκτεταμένη διαφθορά στο Δημόσιο, σε σημείο μάλιστα που ελάχιστοι πιστεύουν ότι κάτι θα αλλάξει. Eχοντας την εμπειρία, πού οφείλεται η μη αντιμετώπιση αυτού του «καρκινώματος»; Δεν υπήρχε, δεν υπάρχει η πολιτική βούληση ή τελικώς επικρατεί στη χώρα μας ο κανόνας «μη θίγετε τα κακώς κείμενα»;
– Η διαφθορά πάντοτε υπήρχε, υπάρχει και δυστυχώς θα υπάρχει. Η πλήρης καταπολέμησή της είναι αδύνατη. Ανάλογα δε, με το πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο αναπτύσσεται, παίρνει διάφορες μορφές, οι οποίες ποικίλλουν και διαβαθμίζονται ποσοτικά και ποιοτικά από την ανήθικη, ανάρμοστη ή και ακατάλληλη συμπεριφορά μέχρι την ποινικά κολάσιμη. Κοινό χαρακτηριστικό όλων των μορφών διαφθοράς είναι η κατάχρηση δημοσίου αξιώματος ή ρόλου για ιδιωτικό όφελος εις βάρος του δημοσίου συμφέροντος. Οι κυβερνήσεις έχουν τη βούληση για να καταπολεμηθεί η διαφθορά, λαμβάνουν μέτρα, αλλά κανένα δεν αποδείχθηκε ικανό από μόνο του για την εκρίζωση του φαινομένου. Επιτυγχάνονται, όμως, αποτελέσματα που είναι πολύ σημαντικά. Καθημερινώς γίνονται προσπάθειες απλούστευσης των διαδικασιών, ώστε να μειωθούν τα συμπτώματα, και αυτό είναι παρήγορο. Για παράδειγμα, τα Κέντρα Εξυπηρέτησης Πολιτών είναι ένας επιτυχημένος θεσμός, γιατί αφενός απαλλάσσει τον πολίτη από άσκοπες μετακινήσεις, από την άλλη δεν τον φέρνει σε επαφή με τον υπάλληλο που χειρίζεται την υπόθεσή του, ώστε να υπάρξει υπόνοια παράνομης συναλλαγής.
2. Η διαφάνεια και η εξυγίανση της πολιτικής ζωής και του δημόσιου βίου είναι αίτημα των καιρών. Tι θα «συμβουλεύατε» την κυβέρνηση για να επιτύχει την πάταξη των φαινομένων της διαφθοράς; Πώς από τη βούληση θα περάσει στην πράξη;
– Θα τη συμβούλευα να προχωρήσει στην κωδικοποίηση της νομοθεσίας, στην απλούστευση διαδικασιών και να είναι προσεκτική κατά την επιλογή των στελεχών της και του προσωπικού, ώστε να έχουν όχι μόνο τεχνολογικές ικανότητες, αλλά και ήθος. Oλα τα μέτρα πρόληψης θα πρέπει να αποσκοπούν στην αναβάθμιση της ποιότητας των παρεχομένων υπηρεσιών και στη διαφάνεια της δράσης των κρατικών οργάνων. Τα περισσότερα κρούσματα συνδέονται με αδιαφανείς, πολύπλοκες διαδικασίες. Κάθε κυβέρνηση πρέπει να μην ξεχνά ότι η διαφθορά, πέρα από το αναμφισβήτητο πολιτικό κόστος που επιφέρει, συνεπάγεται κοινωνικό κόστος, διότι αντιστρατεύεται την ισονομία και την αξιοκρατία, αλλά και οικονομικό κόστος, το οποίο μετακυλίεται στους νομοταγείς πολίτες. Επίσης, να διδάξει τον πολίτη ότι η διοίκηση είναι υπηρέτης του. Και απέναντι αυτής έχει μόνο δικαιώματα και καμία υποχρέωση, εκτός από εκείνες που ορίζει ο νόμος.
3. Ποια είναι η κερκόπορτα της διαφθοράς στον δημόσιο και πολιτικό βίο και πώς εκτιμάτε ότι θα κλείσει;
– (χαμογελώντας) Αν ήξερα τη συνταγή για να κλείσει η κερκόπορτα θα είχα προταθεί για το Νόμπελ. Το φαινόμενο της διαφθοράς είναι διεθνές. Βέβαιο είναι ότι τροφοδοτείται και αναπαράγεται μέσα από την κακοδιοίκηση, αλλά και την αδιαφάνεια των λειτουργιών του κρατικού μηχανισμού. Σε διεθνές επίπεδο, η διαφθορά εκμεταλλεύεται τις δυσκολίες εναρμόνισης των μηχανισμών πρόληψης και καταστολής της που χρησιμοποιούν τα κράτη, ενώ αποκτά διεθνικό χαρακτήρα, συνδεόμενη συχνά με το οργανωμένο έγκλημα.
4. Στις αρμοδιότητές σας είναι να αξιολογείτε το έργο όλων των ελεγκτικών μηχανισμών, συμπεριλαμβανομένων και των υπηρεσιών εσωτερικών υποθέσεων της EΛ.AΣ. και του Λιμενικού Σώματος. Πώς θα βαθμολογούσατε τα ελεγκτικά σώματα ως προς την αποτελεσματικότητα των ελέγχων και την ταχύτητα στην έκδοση πορισμάτων; Ποιος μηχανισμός παίρνει «άριστα»;
– Γενικώς, οι ελεγκτικοί μηχανισμοί κάνουν καλά τη δουλειά τους. Πολύ καλό βαθμό, όμως, θα έβαζα στους ελεγκτές του υπουργείου Μεταφορών και Επικοινωνιών, καθώς και στους επιθεωρητές των υπηρεσιών Υγείας και Πρόνοιας. Δεν υπολείπεται το Σώμα Επιθεωρητών-Ελεγκτών Δημόσιας Διοίκησης. Λίγο καθυστερούν, αλλά έχουν καταρτίσει καταπληκτικές εκθέσεις. Ενδεικτικά θα αναφέρω εκείνη που αφορά τα κέντρα υγειονομικού ενδιαφέροντος. Τους ζήτησα να ελέγξουν καταστήματα στην Πλάκα και στου Ψυρρή. Εχουν διαπιστώσει φοβερά και τρομερά πράγματα. Υπάρχει κατάστημα που λειτουργεί παράνομα από το 2001. Εχει σφραγιστεί 40 φορές από τον Δήμο Αθηναίων -θα πρέπει να πούμε ότι οι υπηρεσίες του λειτουργούν πολύ καλά- και παραμένει ανοικτό. Πηγαίνουν τον ιδιοκτήτη στο Αυτόφωρο, πληρώνει πρόστιμο και αφήνεται ελεύθερος. Υπάρχουν «παράθυρα» φαίνεται στο θεσμικό πλαίσιο που ευνοούν την αυθαιρεσία.
5. Aπό τον ιό της διαφθοράς δεν διέφυγαν πάντως και οι ελεγκτές. Στα πόθεν έσχες τους εμφανίζονται με αδικαιολόγητα υψηλές τραπεζικές
καταθέσεις, διαμένουν σε ακριβές βίλες, κινούνται με πολυτελή αυτοκίνητα. Bάλαμε τους λύκους να φυλάνε τα πρόβατα;
– Ας μην κάνουμε γενικούς αφορισμούς. Σε σύνολο, περίπου, 1.500 ελεγκτών υπάρχουν πράγματι κάποιες δεκάδες δηλώσεων με σημαντικά περιουσιακά στοιχεία και έχουν απομονωθεί από τις υπόλοιπες. Αλλά δεν έχουν προκύψει επιβαρυντικά στοιχεία. Βεβαίως, δεν έχουμε και συγκριτικά στοιχεία,
καθώς είναι οι πρώτες δηλώσεις πόθεν έσχες.
6. Δημόσια έργα, «αμαρτωλές» συμβάσεις, αδιαφανείς διαδικασίες. Tο τρίπτυχο της διαφθοράς. Πώς κινείται το αδηφάγο αυτό «σύστημα»;
– Το σύστημα των δημοσίων έργων πάσχει στην εφαρμογή του. Οι μελέτες δεν είναι πλήρεις και οι αυθαιρεσίες κατά την εκτέλεση της σύμβασης καταλήγουν σε ζημία του Δημοσίου. Παρατηρείται, επίσης, το φαινόμενο της μη επιμελούς τήρησης των όρων της σύμβασης από την πλευρά του Δημοσίου, με αποτέλεσμα να μην εξασφαλίζεται η εκτέλεση του έργου μέσα στο ορισμένο χρονικό διάστημα και με βάση το συμφωνημένο ποσό. Στα δημόσια έργα έχουμε τεράστια συμφέροντα που δεν είναι μορφής αγίου.
7. Στην έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη, κ. Γ. Kαμίνη, διατυπώνεται ο προβληματισμός ότι η θεσμοθέτηση επάλληλων, εξειδικευμένων μηχανισμών ελέγχου της δημόσιας διοίκησης, όπως οι ελεγκτές στον τομέα της υγείας, του περιβάλλοντος, των φυλακών, όχι μόνο δεν συμβάλλει στην επίλυση προβλημάτων, αλλά αντιθέτως με τις επικαλύψεις αρμοδιοτήτων καλλιεργεί τη σύγχυση και δεν παράγει έργο. Eίπε χαρακτηριστικά: «επισωρεύουμε ελεγκτικούς μηχανισμούς, χωρίς να παράγεται έργο. Δεν έχω δει έργο». Τι απαντάτε;
– Ο Συνήγορος έχει πέσει έξω στην κρίση του αυτή. Ολοι οι μηχανισμοί παράγουν έργο. Πρέπει να υφίστανται, γιατί εξειδικεύονται σε συγκεκριμένες υπηρεσίες. Η ύπαρξη του γενικού επιθεωρητή είναι απαραίτητη, γιατί διαφορετικά οι ελεγκτές θα ήταν ανεξέλεγκτοι. Από τη δύναμη που αντλούν θα μπορούσαν να γίνουν μικροί τυραννίσκοι ή να παραμελήσουν τα καθήκοντά τους και η διοίκηση να γίνει «ξέφραγο αμπέλι».
8. Από όλες τις εκθέσεις ελέγχων που σας έχουν σταλεί και έχετε μελετήσει, ποια σας έχει εντυπωσιάσει περισσότερο;
– Με έχει εντυπωσιάσει πώς εκτελούν οι δήμοι τεράστια έργα πολλών εκατομμυρίων ευρώ. Οι δήμαρχοι κατακερματίζουν τα έργα σε πολλά μικρότερης αξίας και τα αναθέτουν σε «ημετέρους» εργολάβους, χωρίς διαγωνισμό, με αδιαφανείς διαδικασίες. Αυτή είναι πολύ συνηθισμένη πρακτική, αντί της διαφανούς διαδικασίας που περιλαμβάνει διεθνή διαγωνισμό, με δημοσίευση της προκήρυξης σε εφημερίδες και στην εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ώστε να επιτυγχάνεται και χαμηλότερη τιμή κόστους και να μη ζημιώνεται το Δημόσιο. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι έργο αποχέτευσης δήμου (20.000 κατοίκων) που χρηματοδοτήθηκε από κοινοτικά κονδύλια, με 100 εκατομμύρια ευρώ και δεν προκηρύχθηκε διαγωνισμός. Αποτέλεσμα, η Ε.Ε ζητεί να της επιστραφεί το 80% της χρηματοδότησης και έχει προσφύγει κατά της χώρας μας. Το έργο έχει ολοκληρωθεί και επομένως ο ελληνικός λαός θα πληρώσει την ατασθαλία.
9. H πειθαρχική διαδικασία εμφανίζεται στην πρώτη σας έκθεση ως πράξη υποβαθμισμένη. Δεν κινούνται οι διαδικασίες, εύκολα, με ταχύτητα, οι ποινές είναι αντιστρόφως ανάλογες με τη σοβαρότητα των αδικημάτων. Tι φταίει;
– Η πειθαρχική διαδικασία πράγματι πάσχει. Τα πειθαρχικά συμβούλια λειτουργούν μέσα στις υπηρεσίες και οι κρίνοντες έχουν καλές σχέσεις με
τους κρινόμενους, με αποτέλεσμα να εμφανίζεται μία εξαιρετική επιείκεια. Οι αρμόδιοι προϊστάμενοι «διστάζουν» να κινήσουν τον έλεγχο, οι διαδικασίες είναι χρονοβόρες και πολλές φορές χάνεται αποδεικτικό υλικό ή υπάρχει δυσκολία εξακρίβωσης των πραγματικών περιστατικών. Θα αναφερθώ σε μία περίπτωση χαρακτηριστική. Υπάλληλος βεβαίωσε ψευδώς ότι ο τάδε πολίτης είναι ανάπηρος και του δόθηκε έτσι άδεια χρήσης αναπηρικού αυτοκινήτου. Ο υπάλληλος αποδέχθηκε την κατηγορία της ψευδούς βεβαίωσης και του επιβλήθηκε ποινή στέρησης των αποδοχών του για 10 ημέρες, όταν η πράξη αυτή είναι ποινικά κολάσιμη σε βαθμό κακουργήματος.
10. Πόσοι είναι οι επίορκοι υπάλληλοι;
– Εχουμε περίπου 80 πειθαρχικές παραβάσεις τον μήνα και έχουν απολυθεί τους τελευταίους δύο μήνες τέσσερις υπάλληλοι. Πάντως, τα «φακελάκια» σε γιατρούς είναι ο «σταυρός» μου. Εχω πολλές ανώνυμες καταγγελίες, αλλά ουδεμία επώνυμη. Σε όλους αρέσει να ομιλούν για διαφθορά, αλλά τα «φακελάκια» και κάθε πράξη χρηματισμού είναι ένας χορός που χορεύεται με δύο. Oταν τους ζητώ να μου πουν το όνομα του γιατρού, κατά κανόνα χειρουργού, ή άλλου υπαλλήλου σιωπούν. Τους λέγω: «Αφού τελειώσατε με την εγχείρηση, γιατί του δώσατε “φακελάκι”»; Και η απάντηση είναι: «αν τον ξαναχρειαστούμε;», λες και δεν υπάρχουν άλλοι γιατροί. Μας αρέσει το κουτσομπολιό, αλλά δεν μας αρέσει να γίνουμε ενεργοί πολίτες. Είναι τρομερό.