Κομνηνός Κόμνιος, Αναπλ. Καθηγητής, Δικηγόρος
Διευθυντής του ΠΜΣ «MA in Art Law & Arts Management» του Διεθνούς Πανεπιστημίου της Ελλάδος
- Εισαγωγή
Το Court of Arbitration for Art (εφεξής “CAfA”) αποτελεί μια καινοτόμο, στοχευμένη πρωτοβουλία στον τομέα της εναλλακτικής επίλυσης των διαφορών, που άπτονται του δικαίου της τέχνης. Η σύσταση και λειτουργία του CAfA αποσκοπεί στην αποτελεσματική διευθέτηση πολύπλοκων νομικών ζητημάτων, όπως η εξακρίβωση της γνησιότητας έργων τέχνης, η επίλυση διαφορών σχετικά με την προέλευση και την κυριότητα καλλιτεχνικών δημιουργημάτων, καθώς και άλλων συναφών διενέξεων που ανακύπτουν στο πεδίο του δικαίου της τέχνης.
Το παρόν επιχειρεί να αξιολογήσει ευσύνοπτα τη συμβολή του CAfA στο πεδίο της επίλυσης διαφορών στο δίκαιο της τέχνης, εξετάζοντας τη θεσμική του συγκρότηση, τα συγκριτικά του πλεονεκτήματα έναντι της τακτικής δικαιοσύνης, καθώς και τις νομικές προκλήσεις και τους θεωρητικούς προβληματισμούς, που εγείρει η λειτουργία του.
- Συγκρότηση και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του CAfA
Το CAfA ιδρύθηκε το 2018, ως αποτέλεσμα της σύμπραξης μεταξύ του Netherlands Arbitration Institute (NAI) και του οργανισμού Authentication in Art (AiA). Η δομή του είναι προσαρμοσμένη στις ιδιαίτερες απαιτήσεις του δικαίου της τέχνης, καθώς συνδυάζει τους γενικούς κανόνες διαιτησίας του NAI με ειδικές διατάξεις που αφορούν τις διαφορές στον τομέα της τέχνης.
Το δικαιοδοτικό σώμα του CAfA απαρτίζεται από: α) διαιτητές με εξειδίκευση στο δίκαιο της τέχνης και β) εμπειρογνώμονες με εκτενείς γνώσεις σε ζητήματα αυθεντικότητας, τεχνοτροπίας και ιστορικού προέλευσης των έργων τέχνης. Η σύνθεση αυτή εγγυάται ότι οι αποφάσεις του CAfA δεν περιορίζονται στη στενή νομική θεώρηση της εκάστοτε υπόθεσης, αλλά συνεκτιμούν το σύνολο των πολιτιστικών, ιστορικών και εμπορικών παραμέτρων, που διέπουν τις διαφορές στον τομέα της τέχνης.
- Συγκριτικά πλεονεκτήματα έναντι της τακτικής Δικαιοσύνης
Η διαιτητική διαδικασία στο πλαίσιο του CAfA φέρεται να χαρακτηρίζεται από ταχύτητα και ευελιξία, παρέχοντας στα μέρη τη δυνατότητα επίλυσης των διαφορών τους σε σύντομο χρονικό διάστημα (κατά κανόνα, εντός εννέα μηνών), σε αντίθεση με τις χρονοβόρες διαδικασίες ενώπιον των τακτικών δικαστηρίων.
Η τήρηση της αρχής της εμπιστευτικότητας σε όλα τα στάδια της διαδικασίας αποτρέπει τη δημοσιοποίηση ευαίσθητων πληροφοριών που θα μπορούσαν να επηρεάσουν την αγορά τέχνης ή τη φήμη των εμπλεκόμενων μερών, γεγονός που αποτελεί σημαντικό πλεονέκτημα σε σχέση με τη δημοσιότητα των τακτικών δικαστηρίων.
Οι αποφάσεις του CAfA είναι εκτελεστές δυνάμει της Σύμβασης της Νέας Υόρκης του 1958 περί αναγνωρίσεως και εκτελέσεως αλλοδαπών διαιτητικών αποφάσεων, γεγονός που διευκολύνει την εκτέλεσή τους σε περισσότερες από 170 χώρες. Τούτο αποτελεί σημαντικό πλεονέκτημα για τις διεθνείς διαφορές που αφορούν έργα τέχνης, όπου η διασυνοριακή εκτέλεση των αποφάσεων είναι συχνά απαραίτητη.
Επιπλέον, η διαδικασία επιλογής των διαιτητών και των εμπειρογνωμόνων παρέχει στους διαδίκους τη δυνατότητα να συγκροτήσουν ένα δικαιοδοτικό όργανο που ανταποκρίνεται στις ειδικές απαιτήσεις της εκάστοτε υπόθεσης, διασφαλίζοντας ότι η απόφαση θα είναι προϊόν εξειδικευμένης γνώσης και κατανόησης των ιδιαζόντων ζητημάτων της τέχνης.
- Προκλήσεις και προβληματισμοί
Συχνά, οι διαφορές που επιλύονται από το CAfA άπτονται ζητημάτων πολιτιστικής κληρονομιάς ή περιπτώσεων παράνομης διακίνησης πολιτιστικών αγαθών, τα οποία συνδέονται άρρηκτα με το εθνικό δίκαιο και τις πολιτιστικές πολιτικές των κρατών. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η αναγνώριση και εκτέλεση των αποφάσεων του CAfA ενδέχεται να προσκρούσει σε νομικά εμπόδια, ιδίως όταν οι αποφάσεις αυτές έρχονται σε αντίθεση με θεμελιώδεις αρχές προστασίας της εθνικής πολιτιστικής κληρονομιάς.
Στους κόλπους της νομικής επιστήμης εγείρονται θεωρητικοί προβληματισμοί σχετικά με την καταλληλότητα του θεσμού της διαιτησίας για την επίλυση ζητημάτων που άπτονται του δημοσίου συμφέροντος, όπως είναι οι διαφορές που αφορούν την πολιτιστική κληρονομιά. Η ιδιωτική φύση της διαιτησίας και η έλλειψη δημόσιου ελέγχου σε συνδυασμό με την έλλειψη διαφάνειας της διαιτητικής δίκης εγείρουν ερωτήματα σχετικά με τη νομιμοποίηση του CAfA να αποφασίζει για ζητήματα ευρύτερου κοινωνικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος.
- Συμπεράσματα και Μελλοντικές Προοπτικές
Το CAfA αποτελεί αναμφίβολα μια σημαντική προσθήκη στο πεδίο της εναλλακτικής επίλυσης διαφορών στον τομέα της τέχνης. Η εξειδίκευση των διαιτητών και εμπειρογνωμόνων του, σε συνδυασμό με την ταχύτητα και την αποτελεσματικότητα της διαδικασίας, το καθιστούν ελκυστικό μηχανισμό για τα μέρη που επιδιώκουν την επίλυση των διαφορών τους με ευελιξία και αξιοπιστία.
Ωστόσο, η επιτυχία και εδραίωση του θεσμού θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την ικανότητά του να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τις προαναφερθείσες νομικές προκλήσεις και να ενσωματώσει τις νέες εξελίξεις στο δίκαιο της τέχνης.
Το έργο συγχρηματοδοτείται από την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανθρώπινο Δυναμικό και Κοινωνική Συνοχή 2021-2027», στα πλαίσια της Πράξης «Υποστήριξη Δράσεων Διεθνοποίησης του Διεθνούς Πανεπιστημίου της Ελλάδος» με Κωδικό ΟΠΣ (MIS 6004797).
