Η UNESCO ανέπτυξε τις νέες Κατευθυντήριες Γραμμές για τη Χρήση Συστημάτων Τεχνητής Νοημοσύνης (AI) σε Δικαστήρια και Δικαστικές Αρχές ως απάντηση στην ταχεία και ανομοιογενή υιοθέτηση τεχνητής νοημοσύνης στα συστήματα απονομής δικαιοσύνης, παγκοσμίως. Οι κατευθυντήριες γραμμές προσφέρουν πρακτικές αρχές, εγγυήσεις και συστάσεις για να εξασφαλιστεί ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη ενισχύει, αντί να υπονομεύει, τη δικαιοσύνη με ανθρώπινη καθοδήγηση και έλεγχο.
1. Η τρέχουσα κατάσταση της ΤΝ και της Δικαιοσύνης
Η δικαιοσύνη παραμένει «σε αναμονή» για πολλούς ανθρώπους παγκοσμίως λόγω μεγάλων καθυστερήσεων στα δικαστικά συστήματα. Η AI, όπως μεγάλα γλωσσικά μοντέλα και αυτοματοποίηση, προσφέρει υποσχέσεις για βελτίωση της πρόσβασης στη δικαιοσύνη, την επιτάχυνση των διαδικασιών και τη στήριξη στη λήψη αποφάσεων. unesco.org
Παραδείγματα από διάφορες χώρες δείχνουν ότι AI βοηθά στην επεξεργασία υποθέσεων και στη δημιουργία πρακτικών, βελτιώνοντας την παραγωγικότητα των δικαστικών συστημάτων. unesco.org
Ωστόσο, υπάρχουν και σημαντικές προκλήσεις. Υποθέσεις όπου παραγόμενες από AI νομικές επιχειρηματολογίες περιείχαν ψευδείς παραπομπές ή σφάλματα έχουν προκαλέσει καθυστερήσεις και πρόστιμα για δικηγόρους — γεγονός που δείχνει την ανάγκη για ασφαλή και υπεύθυνη χρήση τέτοιων τεχνολογιών.
2. Οι Κατευθυντήριες Γραμμές της UNESCO
Οι Κατευθυντήριες Γραμμές σχεδιάστηκαν σε συνεργασία με νομικούς εμπειρογνώμονες και δικαστικά εκπαιδευτικά ιδρύματα παγκοσμίως και θα εγκαινιαστούν σε ειδική εκδήλωση (π.χ. το Athens Roundtable on AI and the Rule of Law).
Το έγγραφο περιλαμβάνει:
✔️ 15 αρχές για την ηθική και υπεύθυνη υιοθέτηση, διακυβέρνηση και εποπτεία συστημάτων AI στη δικαιοσύνη — οι οποίες περιλαμβάνουν την ασφάλεια των πληροφοριών, την ιχνηλασιμότητα και την εποπτεία από ανθρώπους.
✔️ Πρακτικές συστάσεις για οργανισμούς δικαστηρίων και μεμονωμένα μέλη της δικαστικής εξουσίας σε όλο τον κύκλο ζωής ενός συστήματος AI.
✔️ Έμφαση στο να εξυπηρετείται η δικαιοσύνη — όχι να αντικαθίσταται η ανθρώπινη κρίση από μηχανές.
3. Γιατί είναι σημαντικό;
Μια παγκόσμια έρευνα της UNESCO έδειξε ότι μόνο ένα μικρό ποσοστό δικαστικών λειτουργών είχε λάβει κάποια εκπαίδευση σχετικά με την AI, παρά το γεγονός ότι πολλοί χρησιμοποιούν εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης στην εργασία τους. unesco.org
Τα στοιχεία αυτά καταδεικνύουν την επείγουσα ανάγκη για καθοδήγηση, εμπιστοσύνη και εκπαίδευση, ώστε η AI να βοηθά στην ταχύτερη και δικαιότερη απονομή δικαιοσύνης, χωρίς να θέτει σε κίνδυνο τα ανθρώπινα δικαιώματα και τον θεμελιώδη ρόλο των δικαστών. unesco.org
4. Συμπέρασμα
Οι νέες Κατευθυντήριες Γραμμές της UNESCO προσφέρουν ένα παγκόσμιο πλαίσιο ώστε η Τεχνητή Νοημοσύνη [AI] να χρησιμοποιείται στα δικαστήρια με τρόπο υπεύθυνο, διαφανή και συμβατό με το κράτος δικαίου και τα ανθρώπινα δικαιώματα και πάντα υπό σημαντική ανθρώπινη εποπτεία.
Οι 15 Κατευθυντήριες Αρχές της UNESCO για την ΤΝ στη Δικαιοσύνη
Α. Θεμελιώδεις Αρχές Κράτους Δικαίου
1. Ανθρώπινη εποπτεία και τελική ευθύνη
Η τελική απόφαση ανήκει πάντα στον άνθρωπο (δικαστή).
Η ΤΝ δεν μπορεί να αντικαθιστά τη δικαστική κρίση.
2. Νομιμότητα & σεβασμός θεμελιωδών δικαιωμάτων
Η χρήση ΤΝ πρέπει να είναι σύμφωνη με το Σύνταγμα, το διεθνές δίκαιο και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
3. Δικαστική ανεξαρτησία
Απαγορεύεται η χρήση της ΤΝ με τρόπο που επηρεάζει ή χειραγωγεί την ανεξαρτησία των δικαστών.
4. Αναλογικότητα
Η ΤΝ πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο όπου είναι απολύτως αναγκαία και όχι γενικευμένα.
5. Πρόσβαση στη δικαιοσύνη
Η τεχνολογία πρέπει να βελτιώνει — όχι να δυσχεραίνει — την πρόσβαση των πολιτών στα δικαστήρια.
Β. Διαφάνεια – Λογοδοσία – Ασφάλεια
6. Διαφάνεια χρήσης
Οι διάδικοι πρέπει να γνωρίζουν πότε και πώς χρησιμοποιείται η ΤΝ [AI] σε μια διαδικασία.
7. Επεξηγησιμότητα (Explainability)
Οι συστάσεις ή τα αποτελέσματα της ΤΝ [AI] πρέπει να μπορούν να εξηγηθούν σε ανθρώπινη γλώσσα.
8. Ιχνηλασιμότητα
Κάθε χρήση της ΤΝ πρέπει να καταγράφεται (logs, versioning, inputs/outputs).
9. Λογοδοσία
Πρέπει να είναι σαφές ποιος ευθύνεται για λάθη ή παραλείψεις (δικαστής, διοίκηση, πάροχος).
10. Ασφάλεια δεδομένων
Απαγορεύεται η εισαγωγή εμπιστευτικών ή προσωπικών δεδομένων σε μη ασφαλή ή δημόσια συστήματα ΤΝ.
Γ. Ποιότητα – Μεροληψία – Εκπαίδευση
11. Αποφυγή μεροληψίας (bias)
Τα συστήματα ΤΝ [AI] πρέπει να ελέγχονται συστηματικά για διακρίσεις (φύλο, φυλή, κοινωνική ομάδα).
12. Ποιότητα και ακρίβεια
Η ΤΝ [AI] πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο ως υποστηρικτικό εργαλείο και να ελέγχεται πάντα από άνθρωπο.
13. Περιορισμός αυτοματοποίησης
Απαγορεύεται η πλήρης αυτοματοποίηση αποφάσεων που επηρεάζουν δικαιώματα ή ελευθερίες.
14. Εκπαίδευση δικαστών και προσωπικού
Οι δικαστικοί λειτουργοί πρέπει να εκπαιδεύονται συστηματικά στη χρήση και στους κινδύνους της ΤΝ [AI].
15. Συνεχής αξιολόγηση
Η χρήση της ΤΝ [AI] πρέπει να επανεξετάζεται τακτικά, με ελέγχους, audits και επικαιροποίηση πολιτικών.
