Η συζήτηση γύρω από το μέλλον των μετρητών στην Ευρωπαϊκή Ένωση αναζωπυρώνεται μετά τις πρόσφατες εξελίξεις σε τρεις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης — Σλοβενία, Ουγγαρία και Σλοβακία — οι οποίες προχώρησαν σε ένα αποφασιστικό βήμα: την κατοχύρωση, σε συνταγματικό επίπεδο, του δικαιώματος των πολιτών να πληρώνουν με φυσικό χρήμα.
Σε μια περίοδο όπου η ψηφιακή οικονομία επεκτείνεται με ταχύτητα, οι χώρες αυτές στέλνουν ένα σαφές μήνυμα: τα μετρητά δεν είναι ένα «κατάλοιπο του παρελθόντος», αλλά στοιχείο δημοκρατίας, προσωπικής ελευθερίας και κοινωνικής ισότητας.
Σλοβενία – Η πιο πρόσφατη και πιο ηχηρή συνταγματική κατοχύρωση
Η Σλοβενία έγινε το 2025 η πρώτη χώρα της ευρωζώνης που υιοθέτησε ρητή συνταγματική διάταξη υπέρ των μετρητών.
Με 61 ψήφους υπέρ και καμία κατά, το κοινοβούλιο ενέγραψε στο Σύνταγμα ότι:
«Κάθε πολίτης έχει το δικαίωμα να πληρώνει για αγαθά και υπηρεσίες με μετρητά.»
Η τροποποίηση αυτή δεν προέκυψε από την κυβέρνηση, αλλά από λαϊκή πρωτοβουλία που συγκέντρωσε πάνω από 50.000 υπογραφές. Η κοινωνική απαίτηση ήταν σαφής: προστασία του φυσικού χρήματος ως μέσου οικονομικής ελευθερίας, ανεξαρτήτως τεχνολογικών εξελίξεων.
Η διάταξη καλύπτει:
-
όλες τις νομικές συναλλαγές,
-
όλες τις τραπεζικές υπηρεσίες,
-
την αναγνώριση των χαρτονομισμάτων και κερμάτων, ως «εγγυημένης μορφής πληρωμής».
Ουγγαρία – Το μετρητό ως θεμελιώδες δικαίωμα του πολίτη
Τον Απρίλιο του 2025, η Ουγγαρία ενσωμάτωσε στο Σύνταγμά της διάταξη που υποχρεώνει τις επιχειρήσεις και τους φορείς να αποδέχονται πληρωμές σε φυσικό χρήμα.
Από 1η Ιουλίου 2025, τέθηκε σε ισχύ το νομικό πλαίσιο που εξειδικεύει τη συνταγματική διάταξη και προβλέπει ότι:
-
Κανένας πάροχος υπηρεσιών δεν μπορεί να επιβάλει αποκλειστικά ψηφιακή πληρωμή.
-
Οι πολίτες πρέπει να έχουν πραγματική δυνατότητα χρήσης μετρητών.
-
Η άρνηση μετρητών θεωρείται παράνομη εκτός αν υπάρχει ειδική εξαίρεση.
Η Ουγγαρία δικαιολόγησε την παρέμβαση ως μέτρο προστασίας απέναντι στον «ψηφιακό αποκλεισμό» και την υπέρμετρη εξάρτηση από τραπεζικά συστήματα.
Σλοβακία – Η πρώτη χώρα που άνοιξε τον δρόμο
Η Σλοβακία ήταν η πρώτη χώρα της Ε.Ε. που εισήγαγε, ήδη από το 2023, συνταγματική προστασία του δικαιώματος χρήσης μετρητών.
Η ρύθμιση καλύπτει:
-
πληρωμές για προϊόντα και υπηρεσίες,
-
συναλλαγές σε τραπεζικά ιδρύματα,
-
την ανταλλαγή και χρήση χαρτονομισμάτων χωρίς αυθαίρετους περιορισμούς.
Παρότι προβλέπει την δυνατότητα θεμιτών περιορισμών (π.χ. για ξέπλυμα χρήματος), η αλλαγή σηματοδότησε τη διατήρηση του μετρητού ως αναπόσπαστου μέρους της οικονομικής ζωής.
Η σημασία αυτής της εξέλιξης για την ΕΕ
Οι τρεις αυτές χώρες, αν και μικρές σε μέγεθος, διαμορφώνουν μια σημαντική πολιτική και νομική τάση στην Ε.Ε. Η «επιστροφή των μετρητών» δεν είναι αντίδραση στην πρόοδο, αλλά στην υπερβολική τεχνολογική εξάρτηση.
Ακολουθούν οι βασικές επιπτώσεις για την ΕΕ.
1. Αναθεώρηση της σχέσης ανάμεσα σε ψηφιακές πληρωμές και δημοκρατία
Οι συνταγματικές κατοχυρώσεις σημειώνουν ότι:
-
το δικαίωμα σε ανώνυμες, μη ψηφιακές συναλλαγές είναι πολιτικό δικαίωμα,
-
η πρόσβαση σε μετρητά αποτελεί ζήτημα ελεύθερης βούλησης, όχι απλώς μέθοδος πληρωμής.
Σε μια εποχή όπου οι συναλλαγές αφήνουν ψηφιακό αποτύπωμα, οι τρεις χώρες αντιλαμβάνονται τα μετρητά ως προστασία προσωπικής αυτονομίας.
2. Αμφιβολίες γύρω από το ψηφιακό ευρώ (CBDC)
Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα προωθεί την ιδέα του Ψηφιακού Ευρώ.
Όμως οι εξελίξεις αυτές δείχνουν ότι:
-
αρκετά κράτη φοβούνται την υπερσυγκέντρωση οικονομικής πληροφορίας,
-
υπάρχει ανησυχία για πιθανή σταδιακή κατάργηση των μετρητών,
-
κοινωνικά κινήματα υπερασπίζονται το φυσικό χρήμα ως αντίβαρο.
Η θεσμική κατοχύρωση των μετρητών δυσκολεύει πολιτικά οποιαδήποτε μελλοντική απόπειρα υποβάθμισής τους.
3. Απάντηση στον «ψηφιακό αποκλεισμό»
Στην Ευρώπη:
-
20–25% των πολιτών δεν αισθάνονται άνετα με ψηφιακές συναλλαγές,
-
εκατομμύρια δεν έχουν πλήρη πρόσβαση σε τραπεζικούς λογαριασμούς,
-
η εξάρτηση από POS/online payments δημιουργεί ευπάθειες σε διακοπές, κυβερνοεπιθέσεις ή blackout.
Οι τρεις χώρες υπερασπίζονται το μετρητό ως κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας.
4. Νέο ευρωπαϊκό χάσμα Βορρά–Νότου και Ανατολής–Δύσης
Στον Βορρά (Σουηδία, Φινλανδία, Δανία) υπάρχει τάση προς σχεδόν πλήρη ψηφιοποίηση των πληρωμών.
Στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη παρατηρείται:
-
αυξημένη ανάγκη για φυσικό χρήμα,
-
μεγαλύτερη καχυποψία απέναντι στις τράπεζες,
-
έμφαση στη διατήρηση της εθνικής οικονομικής κυριαρχίας.
Αυτό προμηνύει νέες γραμμές πολιτικής διαφοροποίησης εντός Ε.Ε.
5. Νομικό προηγούμενο για πιθανές νέες συνταγματικές πρωτοβουλίες
Η κίνηση των τριών χωρών:
-
δημιουργεί προηγούμενο,
-
προσφέρει θεσμικό «μοντέλο» και σε άλλες κυβερνήσεις,
-
ενθαρρύνει πρωτοβουλίες πολιτών σε κράτη όπως η Ιταλία, η Γερμανία και η Γαλλία,
-
υποχρεώνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αντιμετωπίσει το θέμα σε επίπεδο ενωσιακού δικαίου.
Εάν ακόμη μία μεγάλη χώρα της Ε.Ε. ακολουθήσει, ίσως ξεκινήσει ένα ευρωπαϊκό κύμα «συνταγματικής προστασίας των μετρητών».
Το μετρητό ως δικαίωμα στην ψηφιακή εποχή
Η Σλοβενία, η Ουγγαρία και η Σλοβακία δεν υπερασπίζονται το παλιό απέναντι στο νέο.
Υπερασπίζονται την ελευθερία επιλογής, την ιδιωτικότητα, την ισότητα πρόσβασης και την οικονομική κυριαρχία του πολίτη.
Στέλνουν ένα ξεκάθαρο μήνυμα στην Ευρώπη:στην ψηφιακή εποχή, η ελευθερία δεν είναι μόνο το δικαίωμα να χρησιμοποιείς νέες τεχνολογίες αλλά και το δικαίωμα να μην εξαρτάσαι αποκλειστικά από αυτές.
