Δημοσιεύθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή η έκτη ετήσια έκθεσή της για το κράτος δικαίου, στην οποία εξετάζονται οι εξελίξεις όσον αφορά το κράτος δικαίου σε όλα τα κράτη μέλη. Αυτή είναι η πρώτη έκθεση στο πλαίσιο της νέας εντολής της Επιτροπής. Εδραιώνει την επιτυχή συνεργασία με τα κράτη μέλη με βάση μια προληπτική προσέγγιση που βασίζεται στον διάλογο για την ενίσχυση του κράτους δικαίου και αποτελεί σημαντικό κίνητρο για μεταρρυθμίσεις.
Η έκθεση για το κράτος δικαίου και ο ετήσιος κύκλος για το κράτος δικαίου συμβάλλουν στην ανθεκτικότητα της δημοκρατίας, της ασφάλειας και της οικονομίας της Ευρώπης σε ένα παγκόσμιο περιβάλλον όπου ο σεβασμός των θεμελιωδών δικαιωμάτων και των δημοκρατικών συστημάτων υφίσταται ολοένα και μεγαλύτερη πίεση. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό η ΕΕ να επαναβεβαιώσει την προσήλωσή της στο κράτος δικαίου και να λάβει συγκεκριμένα μέτρα για την προώθηση και την υπεράσπισή του, στην ήπειρό μας και σε ολόκληρο τον κόσμο. Όπως και το 2024, η έκθεση δεν καλύπτει μόνο 27 κράτη μέλη, αλλά περιλαμβάνει επίσης τέσσερα κεφάλαια ανά χώρα αφιερωμένα στις εξελίξεις στην Αλβανία, το Μαυροβούνιο, τη Βόρεια Μακεδονία και τη Σερβία.
Η φετινή έκθεση επιβεβαιώνει ότι υπάρχει θετική πορεία σε πολλά κράτη μέλη, καθώς έχουν προωθηθεί σημαντικές μεταρρυθμίσεις στους τέσσερις βασικούς τομείς που καλύπτονται από την έκθεση — δικαιοσύνη, καταπολέμηση της διαφθοράς, ελευθερία των μέσων ενημέρωσης και θεσμικοί έλεγχοι και ισορροπίες. Μολονότι εξακολουθούν να υπάρχουν προκλήσεις σε ορισμένα κράτη μέλη, και σε ορισμένες περιπτώσεις η κατάσταση είναι σοβαρή, η συνολική συμμετοχή στη διαδικασία παραμένει ισχυρή και τα κράτη μέλη έχουν ανταποκριθεί σε σημαντικό αριθμό συστάσεων του 2024, εν όλω ή εν μέρει.
Ο σεβασμός του κράτους δικαίου είναι επίσης απαραίτητος για την υλοποίηση πολιτικών που προωθούν την ανταγωνιστικότητα μέσω της ενιαίας αγοράς και παρέχουν στους πολίτες τη δυνατότητα να συμμετέχουν ενεργά τόσο στην κοινωνία όσο και στην οικονομία. Το κράτος δικαίου αποτελεί σημαντικό ζήτημα για τις εταιρείες που δραστηριοποιούνται διασυνοριακά. Οι επιχειρήσεις, ιδίως οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, χρειάζονται ένα σταθερό και προβλέψιμο οικονομικό περιβάλλον. Όπως αναφέρεται στις πολιτικές κατευθύνσεις της προέδρου φον ντερ Λάιεν,η φετινή έκθεση δίνει ιδιαίτερη έμφαση σε ζητήματα που συνδέονται άμεσα με την ορθή λειτουργία της ενιαίας αγοράς, όπως η ορθή νομοθεσία, οι κανόνες για τις δημόσιες συμβάσεις και η σταθερότητα του ρυθμιστικού περιβάλλοντος.
Η έκθεση προσβλέπει σε μια εξελισσόμενη Ευρωπαϊκή Ένωση. Η νέα γενιά μέσων δαπανών της ΕΕ, που θα παρουσιαστεί στο πλαίσιο του επόμενου πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου, θα διασφαλίσει ότι η συμμόρφωση με την αρχή του κράτους δικαίου παραμένει απαραίτητη για τα κονδύλια της ΕΕ. Η χρηματοδοτική στήριξη της ΕΕ για επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις για την προώθηση του κράτους δικαίου μπορεί να προσφέρει πραγματική προστιθέμενη αξία. Αυτό μπορεί να τροφοδοτήσει μια ευρύτερη προσπάθεια παρακολούθησης της αποτελεσματικής εφαρμογής των συστάσεων που διατυπώνονται στην έκθεση.
Βασικά πορίσματα για το τρέχον έτος:
Συστήματα απονομής δικαιοσύνης
Πολλά κράτη μέλη έχουν σημειώσει πρόοδο όσον αφορά τις μεταρρυθμίσεις στον τομέα της δικαιοσύνης κατά το τελευταίο έτος. Τα μέτρα περιλαμβάνουν την ενίσχυση της ανεξαρτησίας των δικαστικών συμβουλίων, πρόσθετες διασφαλίσεις για τον διορισμό των δικαστών και την αυτονομία των εισαγγελέων, καθώς και για την ποιότητα και την αποτελεσματικότητα των συστημάτων απονομής δικαιοσύνης. Ωστόσο, οι μεταρρυθμίσεις προχωρούν με βραδύτερο ρυθμό σε ορισμένα κράτη μέλη και εξακολουθούν να υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες σε ορισμένες περιπτώσεις. Μολονότι καταβάλλονται προσπάθειες σε όλους τους τομείς, ασκείται πίεση στους πόρους για τα συστήματα απονομής δικαιοσύνης σε πολλά κράτη μέλη, γεγονός που επηρεάζει την ποιότητα και την αποτελεσματικότητα της δικαιοσύνης. Στις χώρες της διεύρυνσης, συνεχίστηκαν οι προσπάθειες για την εφαρμογή δικαστικών μεταρρυθμίσεων, την ενίσχυση της λογοδοσίας και τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας, αλλά πρέπει να αντιμετωπιστούν η αθέμιτη επιρροή και οι προσπάθειες υπονόμευσης της ανεξαρτησίας των δικαστών.
Πλαίσια για την καταπολέμηση της διαφθοράς
Η καταπολέμηση της διαφθοράς παραμένει ουσιαστικής σημασίας για τη διατήρηση του κράτους δικαίου και τη διατήρηση της εμπιστοσύνης των πολιτών στους δημόσιους θεσμούς. Οι περισσότεροι Ευρωπαίοι θεωρούν τη διαφθορά απαράδεκτη, σύμφωνα με τα αποτελέσματα των ερευνών του Ευρωβαρόμετρου του 2025σχετικά με τη στάση των πολιτών και των επιχειρήσεων απέναντι στη διαφθορά στην ΕΕ. Η έκθεση δείχνει ότι αρκετά κράτη μέλη έχουν αναπτύξει νέες στρατηγικές για την καταπολέμηση της διαφθοράς και έχουν ενισχύσει τη θεσμική τους ικανότητα, μεταξύ άλλων αυξάνοντας τους πόρους για την επιβολή του νόμου, τις εισαγγελικές αρχές και το δικαστικό σώμα. Ταυτόχρονα, απαιτείται περαιτέρω δράση για την ενίσχυση των προληπτικών πλαισίων, όπως εκείνων που σχετίζονται με την άσκηση πίεσης ή επιρροής από ομάδες συμφερόντων και τις συγκρούσεις συμφερόντων, καθώς και για τη διασφάλιση της αποτελεσματικής διερεύνησης, δίωξης και έκδοσης τελεσίδικων αποφάσεων σε υποθέσεις διαφθοράς. Στις χώρες της διεύρυνσης, τα νομικά και θεσμικά πλαίσια ενισχύθηκαν, επιδεικνύοντας ανθεκτικότητα σε αδικαιολόγητες πιέσεις σε ορισμένες περιπτώσεις, ενώ η έρευνα, η δίωξη και η εκδίκαση υποθέσεων διαφθοράς —συμπεριλαμβανομένων των υποθέσεων υψηλού επιπέδου— πρέπει να βελτιωθούν περαιτέρω.
Ελευθερία και πολυφωνία των μέσων ενημέρωσης
Η ελευθερία και η πολυφωνία των μέσων ενημέρωσης αποτελούν κεντρικά στοιχεία μιας κοινωνίας που βασίζεται στο κράτος δικαίου και στη διασφάλιση της δημοκρατικής λογοδοσίας. Στα κράτη μέλη βρίσκονται σε εξέλιξη μεταρρυθμίσεις για την ευθυγράμμιση των εθνικών νομοθεσιών με τους νέους κανόνες στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής πράξης για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης (EMFA). Πολλά κράτη μέλη αναλαμβάνουν μεταρρυθμίσεις για την ενίσχυση της ανεξάρτητης λειτουργίας και χρηματοδότησης των δημόσιων μέσων ενημέρωσης και για τη βελτίωση της δικαιοσύνης και της διαφάνειας στην κατανομή της κρατικής διαφήμισης. Επιπλέον, αρκετές εθνικές ρυθμιστικές αρχές των μέσων ενημέρωσης διευρύνουν τις αρμοδιότητές τους ώστε να συμμορφώνονται επίσης με την πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες (DSA). Μεγαλύτερη προσοχή δίνεται στην ασφάλεια και την προστασία των δημοσιογράφων, εν μέσω συνεχιζόμενων απειλών, με τα κράτη μέλη να δημιουργούν ή να συνεχίζουν να λειτουργούν δομές υποστήριξης ή να ενισχύουν τη νομική προστασία των δημοσιογράφων. Ταυτόχρονα, απαιτείται περαιτέρω δράση για την αντιμετώπιση των ανησυχιών σχετικά με την ασφάλεια των δημοσιογράφων, καθώς και για τη βελτίωση των διασφαλίσεων για την ανεξαρτησία ορισμένων ρυθμιστικών αρχών των μέσων ενημέρωσης και των δημόσιων μέσων ενημέρωσης, την αύξηση της διαφάνειας της ιδιοκτησίας και τη διασφάλιση καλύτερης δικαιοσύνης και διαφάνειας στην κατανομή της κρατικής διαφήμισης. Στις χώρες της διεύρυνσης, υπάρχουν επίσης ανησυχίες σε σχέση με την πολιτικοποίηση των ρυθμιστικών αρχών των μέσων ενημέρωσης και την οικονομική βιωσιμότητα των δημόσιων ραδιοτηλεοπτικών φορέων, καθώς και με τον διορισμό της ηγεσίας των ραδιοτηλεοπτικών φορέων.
Θεσμικοί έλεγχοι και ισορροπίες
Σε ορισμένα κράτη μέλη βρίσκονται σε εξέλιξη μεταρρυθμίσεις για την ενίσχυση των ελέγχων και των ισορροπιών, μεταξύ άλλων με την καλύτερη συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών στη νομοθετική διαδικασία και τη βελτίωση της ποιότητας της νομοθεσίας. Ωστόσο, οι ασταθείς, ταχέως μεταβαλλόμενοι νόμοι – που μερικές φορές συντάσσονται χωρίς τη συμβολή των ενδιαφερόμενων μερών – δημιουργούν νομική αβεβαιότητα τόσο για τις επιχειρήσεις όσο και για τους πολίτες. Ενώ η έκθεση διαπιστώνει ότι η πλειονότητα των κρατών μελών εξακολουθεί να διασφαλίζει ένα ευνοϊκό και υποστηρικτικό πλαίσιο για την κοινωνία των πολιτών, εξακολουθούν να υπάρχουν εμπόδια σε ορισμένα κράτη μέλη όσον αφορά τις απαιτήσεις χρηματοδότησης ή καταχώρισης. Ωστόσο, σε ορισμένα κράτη μέλη οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών αντιμετωπίζουν σοβαρές προκλήσεις, υπόκεινται σε υπερβολικούς οικονομικούς περιορισμούς ή ελέγχους ή ανεπαρκή προστασία. Στις χώρες της διεύρυνσης, οι προκλήσεις για τις νομοθετικές διαδικασίες και οι αναποτελεσματικές δημόσιες διαβουλεύσεις περιορίζουν τη διακυβέρνηση χωρίς αποκλεισμούς. Εξακολουθούν επίσης να υπάρχουν προκλήσεις όσον αφορά τη συστηματική παρακολούθηση των συστάσεων των θεσμικών οργάνων του Διαμεσολαβητή και άλλων ανεξάρτητων φορέων.
Διάσταση της ενιαίας αγοράς
Σε όλους τους τέσσερις πυλώνες, η έκθεση τονίζει τον αντίκτυπο στη λειτουργία της ενιαίας αγοράς και στο επιχειρησιακό περιβάλλον για τις επιχειρήσεις. Ένα αποτελεσματικό σύστημα απονομής δικαιοσύνης, η καταπολέμηση της διαφθοράς, η χρηστή διακυβέρνηση, η ασφάλεια δικαίου και η ορθή νομοθεσία έχουν σημαντικό οικονομικό αντίκτυπο, διαμορφώνοντας το επιχειρηματικό περιβάλλον και καθοδηγώντας τις επενδυτικές αποφάσεις. Σε όλους τους τέσσερις πυλώνες, η έκθεση τονίζει τον τρόπο με τον οποίο τα ζητήματα που εντοπίστηκαν επηρεάζουν τη λειτουργία της ενιαίας αγοράς και το επιχειρησιακό περιβάλλον για τις επιχειρήσεις. Τα κεφάλαια ανά χώρα αναφέρουν, για παράδειγμα, την εξειδίκευση των δικαστηρίων και των δικαστών στον χειρισμό εμπορικών υποθέσεων· τους μηχανισμούς εκτέλεσης των δικαστικών αποφάσεων· μέτρα για την πρόληψη της διαφθοράς στις δημόσιες συμβάσεις· διαφανή χρηματοδότηση των μέσων ενημέρωσης· και το σταθερό ρυθμιστικό περιβάλλον που απαιτείται για τη λειτουργία των επιχειρήσεων υπό προβλέψιμες συνθήκες
Επόμενα βήματα
Η Επιτροπή καλεί τώρα το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο να συνεχίσουν τις γενικές και ειδικές ανά χώρα συζητήσεις με βάση την παρούσα έκθεση, χρησιμοποιώντας επίσης τις συστάσεις για την περαιτέρω εξέταση του τρόπου με τον οποίο μπορεί να σημειωθεί συγκεκριμένη πρόοδος. Η Επιτροπή καλεί επίσης τα εθνικά κοινοβούλια, την κοινωνία των πολιτών και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη να συνεχίσουν τον εθνικό διάλογο για το κράτος δικαίου, καθώς και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με αυξημένη συμμετοχή των πολιτών.
Η Επιτροπή καλεί τα κράτη μέλη να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις που προσδιορίζονται στην έκθεση. Είναι έτοιμη να τους βοηθήσει στις προσπάθειές τους να συνεχίσουν την εφαρμογή των συστάσεων. Όσον αφορά τις χώρες της διεύρυνσης, η Επιτροπή θα συνεχίσει να παρακολουθεί τα ζητήματα που εντοπίστηκαν, μεταξύ άλλων στις επόμενες ετήσιες εκθέσεις της για τη διεύρυνση. Πρόσθετες χώρες της διεύρυνσης μπορούν να συμπεριληφθούν στην έκθεση για το κράτος δικαίου μόλις είναι έτοιμες.
Όπως δεσμεύτηκε η πρόεδρος φον ντερ Λάιεν στις πολιτικές κατευθύνσεις της για την περίοδο 2024-2029, η Επιτροπή θα συνεχίσει να βελτιώνει την παρακολούθηση και την υποβολή εκθέσεων και να ενισχύει τους ελέγχους και τις ισορροπίες, ιδίως παρακολουθώντας την εφαρμογή των συστάσεων.
Ιστορικό
Η ετήσια έκθεση για το κράτος δικαίου είναι το αποτέλεσμα στενού διαλόγου με τις εθνικές αρχές και τα ενδιαφερόμενα μέρη. Η έκθεση καλύπτει όλα τα κράτη μέλη και τέσσερις χώρες της διεύρυνσης με βάση την ίδια αντικειμενική και διαφανή μεθοδολογία, εξετάζοντας το ίδιο σύνολο θεμάτων σε κάθε χώρα.
Η έκθεση για το 2025 περιλαμβάνει ανακοίνωση που εξετάζει την κατάσταση στην ΕΕ στο σύνολό της και 27 κεφάλαια ανά χώρα που εξετάζουν τις σημαντικές εξελίξεις σε κάθε κράτος μέλος. Περιλαμβάνει επίσης τέσσερα κεφάλαια ανά χώρα που εξετάζουν τις εξελίξεις στις επιλεγμένες χώρες της διεύρυνσης. Η έκθεση περιλαμβάνει επίσης αξιολόγηση των συστάσεων του περασμένου έτους προς τα κράτη μέλη και, σε αυτή τη βάση, παρέχει και πάλι συγκεκριμένες συστάσεις που απευθύνονται σε όλα τα κράτη μέλη.
Η έκθεση βρίσκεται στο επίκεντρο του ετήσιου κύκλου για το κράτος δικαίου. Αυτός ο ετήσιος κύκλος είναι προληπτικός: εξυπηρετεί την προώθηση του κράτους δικαίου και αποσκοπεί στην πρόληψη της εμφάνισης ή της εμβάθυνσης προβλημάτων. Είναι χωριστή από τα άλλα στοιχεία της εργαλειοθήκης της ΕΕ για το κράτος δικαίου και συμπληρώνει, αλλά δεν αντικαθιστά τους βασιζόμενους στη Συνθήκη μηχανισμούς που επιτρέπουν στην ΕΕ να ανταποκρίνεται σε σοβαρότερα ζητήματα που σχετίζονται με το κράτος δικαίου στα κράτη μέλη. Τα εργαλεία αυτά περιλαμβάνουν διαδικασίες επί παραβάσει και τη διαδικασία για την προστασία των ιδρυτικών αξιών της Ένωσης βάσει του άρθρου 7 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Από το 2020, αρκετές νέες πρωτοβουλίες της ΕΕ έχουν θέσει κοινά πρότυπα σε τομείς που έχουν άμεση σχέση με το κράτος δικαίου, με βάση τα αποτελέσματα της παρακολούθησης στο πλαίσιο της παρούσας έκθεσης. Αυτό περιλαμβάνει την ευρωπαϊκή πράξη για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης, η οποία επιδιώκει να αντιμετωπίσει ορισμένα συστημικά κενά που εντοπίστηκαν στο κανονιστικό τοπίο των μέσων ενημέρωσης, και τη δέσμη μέτρων για την καταπολέμηση της διαφθοράς, η οποία περιλαμβάνει προτάσεις για νέα νομοθεσία για την καταπολέμηση της διαφθοράς στην ΕΕ και την ενίσχυση του καθεστώτος κυρώσεων της ΕΕ για τη διαφθορά στην εξωτερική διάσταση της ΕΕ.
Η συμπερίληψη των χωρών της διεύρυνσης στην έκθεση του 2024 για το κράτος δικαίου στηρίζει τις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες των χωρών αυτών για την επίτευξη μη αναστρέψιμης προόδου όσον αφορά τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου πριν από την προσχώρηση, καθώς και για τη διασφάλιση βιώσιμων υψηλών προτύπων μετά την προσχώρηση. Η Αλβανία, το Μαυροβούνιο, η Βόρεια Μακεδονία και η Σερβία συμμετέχουν στη διαδικασία κατάρτισης της έκθεσης για το κράτος δικαίου, αντικατοπτρίζοντας την πρόοδο που έχει σημειωθεί στις αντίστοιχες διαδικασίες προσχώρησής τους. Όπως ανακοίνωσε η πρόεδρος κ. φον ντερ Λάιεν στις πολιτικές κατευθύνσεις της για την περίοδο 2024-2029, άλλες υπό ένταξη χώρες θα συμπεριληφθούν στην έκθεση για το κράτος δικαίου μόλις είναι έτοιμες.
Περισσότερες πληροφορίες
