Ο Ευρωπαϊκός Κανονισμός για την Τεχνητή Νοημοσύνη (AI Act) εισάγει ειδικό καθεστώς για τη χρήση ΑΙ στα δικαστήρια και τη δικαιοσύνη. Ποιες είναι οι επιτρεπτές εφαρμογές, ποιοι οι κίνδυνοι και ποια τα όρια της ανθρώπινης κρίσης;
Η Δικαιοσύνη στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης
Η εισαγωγή της τεχνητής νοημοσύνης στα δικαστικά συστήματα θεωρείται από πολλούς αναπόφευκτη. Ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Ένωση, με τον νέο Κανονισμό (ΕΕ) 2024/1689 για την Τεχνητή Νοημοσύνη (AI Act), καθορίζει με σαφήνεια τα όρια της χρήσης της ΑΙ από δικαστές και δικαστικά όργανα.
Ο στόχος δεν είναι η αποτροπή της καινοτομίας, αλλά η διασφάλιση ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα λειτουργεί ως εργαλείο υποστήριξης και όχι αντικατάστασης της δικανικής κρίσης.
Τα δικαστικά συστήματα ως “υψηλού κινδύνου”
Ο AI Act κατατάσσει ρητά τη χρήση ΑΙ στη δικαιοσύνη στα “συστήματα υψηλού κινδύνου” (high-risk AI systems).
Αυτό περιλαμβάνει κάθε σύστημα που χρησιμοποιείται:
-
για ανάλυση αποδεικτικών στοιχείων,
-
για πρόβλεψη δικαστικών αποτελεσμάτων,
-
για υποβοήθηση στη λήψη αποφάσεων ή
-
για διαχείριση υποθέσεων (case management).
Τα συστήματα αυτά υπόκεινται σε αυστηρές υποχρεώσεις τεκμηρίωσης, εποπτείας και διαφάνειας. Πρέπει να διαθέτουν ανθρώπινη εποπτεία, ανάλυση κινδύνου, τεχνική τεκμηρίωση και μηχανισμούς ελέγχου που εξασφαλίζουν ότι δεν θίγονται τα θεμελιώδη δικαιώματα των διαδίκων.
Τι απαγορεύεται ρητά
Ο Κανονισμός προβλέπει ότι ορισμένες μορφές χρήσης της ΑΙ στη δικαιοσύνη είναι απαγορευμένες, καθώς θεωρούνται ασύμβατες με τις αξίες της Ένωσης. Μεταξύ αυτών:
-
Η προγνωστική επιβολή του νόμου (predictive policing) ή η αξιολόγηση της πιθανότητας τέλεσης εγκλήματος.
-
Η βιομετρική αναγνώριση συναισθημάτων διαδίκων ή μαρτύρων στις δικαστικές αίθουσες.
-
Η αυτόματη έκδοση αποφάσεων χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση.
-
Κάθε μορφή κοινωνικής βαθμολόγησης (social scoring) από κρατικούς φορείς.
Με άλλα λόγια, η τελική ευθύνη και κρίση παραμένει πάντοτε ανθρώπινη – ο δικαστής δεν μπορεί να “εκχωρήσει” τη δικανική του εξουσία σε έναν αλγόριθμο.
Υποχρεώσεις για διαφάνεια και λογοδοσία
Κάθε χρήση ΑΙ στο πλαίσιο δικαστικών λειτουργιών πρέπει να είναι διαφανής:
οι διάδικοι πρέπει να γνωρίζουν πότε και πώς χρησιμοποιήθηκε η τεχνητή νοημοσύνη στη διαδικασία.
Παράλληλα, τα δικαστήρια υποχρεούνται να τηρούν αρχεία τεκμηρίωσης και αξιολόγησης, ενώ η λειτουργία κάθε συστήματος πρέπει να μπορεί να ελεγχθεί και να ανασταλεί ανά πάσα στιγμή.
Η συμμόρφωση με τις απαιτήσεις του AI Act θα επιβλέπεται από τις Εθνικές Αρχές Τεχνητής Νοημοσύνης, υπό τον συντονισμό του European AI Office στις Βρυξέλλες.
Η ισορροπία ανάμεσα σε καινοτομία και θεσμική εγγύηση
Η Ε.Ε. αναγνωρίζει ότι η ΑΙ μπορεί να προσφέρει σημαντικά οφέλη στη δικαιοσύνη – από τη διαχείριση υποθέσεων έως την αναζήτηση νομολογίας και τη βελτίωση της αποδοτικότητας.
Ωστόσο, θέτει σαφές πλαίσιο ώστε να αποφευχθεί η μετατροπή της δικανικής λειτουργίας σε αυτοματοποιημένη διαδικασία χωρίς δημοκρατικό έλεγχο.
Ο AI Act, επομένως, δεν περιορίζει την καινοτομία, αλλά προστατεύει τον ρόλο του ανθρώπινου δικαστή ως τελικού εγγυητή του κράτους δικαίου.
Η δικαστική χρήση της τεχνητής νοημοσύνης βρίσκεται στο επίκεντρο μιας νέας εποχής για τη δικαιοσύνη στην Ευρώπη. Με τον AI Act, η Ευρωπαϊκή Ένωση στέλνει σαφές μήνυμα: η τεχνολογία μπορεί να υποστηρίζει τη δικαιοσύνη, αλλά ποτέ να την αντικαθιστά.
Η πρόκληση πλέον είναι η ανάπτυξη αξιόπιστων συστημάτων που θα σέβονται τη διαφάνεια, τη λογοδοσία και, πάνω απ’ όλα, τη δικανική ανεξαρτησία.
