Ι. Μέχρι το πρόσφατο παρελθόν, ο θεσμός ο οποίος προέβλεπε την αστική ευθύνη των διοικούντων τα νομικά πρόσωπα διαφόρων εταιρειών για χρέη των τελευταίων προς το Δημόσιο, αποτυπώνονταν στο άρθρο 115 του κ.ν. 2238/1994, δηλαδή του προϊσχύσαντος Κ.Φ.Ε καθώς και στο άρθ 55 περ. β του ΚΦ.Π.Α. Στη συνέχεια, ο θεσμός αυτός αναμορφώθηκε και προβλέφθηκε στο άρθρο 50 του ν. 4174/2013 (Κ.Φ.Δ.), η αλληλέγγυος ευθύνη σε βάρος των διοικούντων τα Ν.Π, για τις οφειλές κάθε νομικού προσώπου και νομικής οντότητας, οι οποίες αναφέρονταν ρητά στο άρθρο αυτό και γεννήθηκαν από την 1/1/2014 και μετά. Το σημαντικότερο χαρακτηριστικό της ευθύνης, που καθιέρωναν οι παραπάνω διατάξεις (και συνάμα η σημαντικότερη αστοχία τους) ήταν ο αντικειμενικός χαρακτήρας της ευθύνης, η καθιέρωσή της δηλαδή ανεξάρτητα από την ύπαρξη της υπαιτιότητας και την ανάμιξη των αλληλέγγυα ευθυνόμενων φυσικών προσώπων (εκάστοτε πρόεδροι, διευθυντές, γενικοί διευθυντές, διαχειριστές, διευθύνοντες σύμβουλοι, εντεταλμένοι στη διοίκηση και εκκαθαριστές των νομικών προσώπων) στη δημιουργία της φορολογικής οφειλής.
ΙΙ. Ήδη δυνάμει του Ν.4646/2019 ο θεσμός αυτός της Αλληλέγγυας ευθύνης των διοικούντων τα Νομικά Πρόσωπα αναμορφώθηκε εκ νέου και πλέον η παράγραφος 1 του άρθρου 50 του ν. 4174/2013, όπως αυτή συμπληρώθηκε και αντικαταστάθηκε δυνάμει του άρθρου 34 παρ.1 Ν.4646/2019, απαιτεί για την καθιέρωση της αλληλέγγυας ευθύνης σε βάρος των εκάστοτε διοικούντων τα Νομικά Πρόσωπα μεταξύ άλλων, οι φορολογικές οφειλές να μην καταβλήθηκαν ή να μην αποδόθηκαν στο Δημόσιο από υπαιτιότητα των ανωτέρω προσώπων. Μάλιστα, στην αιτιολογική έκθεση επί του άρθρου 34 του τροποποιητικού Ν.4646/2019, αναφέρονται συναφώς τα εξής:
«Με τις προτεινόμενες ρυθμίσεις αποκαθίσταται μια εύλογη ισορροπία ανάμεσα στην ευθύνη του πρωτοφειλέτη νομικού προσώπου/νομικής οντότητας και στην αλληλέγγυα ευθύνη των ασκούντων πραγματική διοίκηση για την εξόφληση των υποχρεώσεων του πρώτου προς το Δημόσιο (ειδικότερα του φόρου εισοδήματος του παρακρατούμενου φόρου, κάθε επιρριπτόμενου φόρου, του ΦΠΑ και του ΕΝΦΙΑ). Η μέχρι σήμερα ισχύουσα ρύθμιση επιβάλλει ένα είδος αντικειμενικής ευθύνης που δεν αφορά μόνο τα πρόσωπα που άσκησαν πραγματική διοίκηση κατά τη διάρκεια της οποίας δημιουργήθηκαν και έμειναν ανεξόφλητες οι παραπάνω υποχρεώσεις αλλά επεκτείνεται στα πρόσωπα που διαδέχθηκαν τους ανωτέρω στη διοίκηση του νομικού προσώπου ή της νομικής οντότητας. Τα τελευταία, ενώ δεν έχουν οποιαδήποτε συμμετοχή στη δημιουργία της φορολογικής υποχρέωσης και στην μη εκπλήρωσή της, υπό το ισχύον σήμερα νομικό πλαίσιο, ευθύνονται αλληλεγγύως με τα πρόσωπα που προκάλεσαν την οφειλή. Συνεπώς, η αλληλέγγυα ευθύνη περιορίζεται στα πρόσωπα που πράγματι άσκησαν διοίκηση … Περαιτέρω, αποφεύγονται ακραίες περιπτώσεις αλληλέγγυας ευθύνης προσώπων που είναι προδήλως αμέτοχα στην δημιουργία των φορολογικών υποχρεώσεων και στην μη εξόφλησή τους..»
ΙΙΙ. Παρατηρείται λοιπόν πως υπό το πρίσμα του νέου Κώδικα Φορολογικής Διαδικασίας, όπως ισχύει μετά και τον ν. 4646/2019, ο θεσμός της αλληλέγγυας ευθύνης των διοικούντων νομικά πρόσωπα έχει υποστεί μια καινοτόμα, ρηξικέλευθη και καθ΄όλα επαινετή μεταρρύθμιση, αφού πλέον, με τις πιο πάνω ρυθμίσεις εισάγεται και νομοθετικά, για πρώτη φορά, η (τεκμαιρόμενη-μαχητή) υπαιτιότητα των διοικούντων, δηλαδή, η συνδρομή δόλου ή αμέλειας στο πρόσωπό τους, ως απαραίτητη προϋπόθεση για την προσωπική αστική τους ευθύνη για τα κρίσιμα χρέη των νομικών προσώπων και οντοτήτων προς το Δημόσιο. Υπό το πρίσμα λοιπόν της νέας νομοθετικής μεταρρύθμισης, εναπόκειται στον καθού – συνυπόχρεο να προβάλει και αποδείξει την έλλειψη υπαιτιότητας, προκειμένου να απαλλαγεί της σχετικής ευθύνης, ασκώντας ακόμα και την ανακοπή του άρθρου 217 Κ.Δ.Δ. ενώπιον των Διοικητικών Δικαστηρίων.
Εκ των ανωτέρω συνάγεται πως ο νομοθέτης, με τη διάταξη του άρθρου 34 του Ν. 4646/2019, θέλησε να παρέμβει προκειμένου να διορθώσει μία έκδηλη αδικία και αστοχία της προϊσχύουσας νομοθετικής ρύθμισης, η οποία εμφαίνετο εκ πρώτης όψεως να καθιερώνει τη γνήσια αντικειμενική ευθύνη των αλληλεγγύως υποχρέων και η οποία ρύθμιση τελούσε σε προφανή αντίφαση με τη ratio της θέσπισης της αλληλέγγυας ευθύνης των εκπροσώπων των νομικών προσώπων, η οποία, εντοπιζόταν στην ενεργό ανάμειξη του υποχρέου στα εταιρικά πράγματα, ως διοικούντος, καθώς και στην εκ μέρους του λήψη των κρίσιμων αποφάσεων. Κατ΄ουσίαν δηλαδή ο νομοθέτης, με τη διάταξη του άρθρου 34 του Ν. 4646/2019 αποφάσισε (και ορθά) να παρέμβει διορθωτικά στο μέχρι πρότινος ισχύον νομοθετικό καθεστώς, υιοθετώντας τις αιτιάσεις οι οποίες είχαν εκφραστεί προ πολλού από τη θεωρία, η οποία πρότεινε μεταρρυθμίσεις του θεσμού, ιδίως ως προς τη γνήσια αντικειμενική ευθύνη των συνυποχρέων, καθώς αμφισβητείτο, κυρίως, ο άκαμπτος και ισοπεδωτικός χαρακτήρας του θεσμού, ο οποίος, λειτουργώντας στο πλαίσιο της αντικειμενικής ευθύνης, αγνοούσε παντελώς το στοιχείο της υπαιτιότητας, εν αντιθέσει με τα ισχύοντα στο ιδιωτικό δίκαιο όπου, ως γνωστόν, η γέννηση προσωπικής αστικής ευθύνης των εκπροσώπων του νομικού προσώπου προϋπέθετε την υπαιτιότητά τους, κατ’ άρθρο 71 εδάφ. β’ Α.Κ. (Α.Π. 54/2019, 1/2019 κ.ά., επίσης βλ. άρθρο 26 του ν.δ. 3190/1955 κλπ.).
Μιχάλης Β. Γέμελος – Δικηγόρος Λαμίας
